As guerrillas galegas ao descuberto

A resistencia ao franquismo no norte galego (1936-1941)

Carlos Nuevo Cal (Viveiro, 1958) é un dos veteranos nos estudos da memoria na Galiza. Cronista oficial de Viveiro, autor desde hai décadas dunha chea de investigacións sobre os movementos sociais e políticos nas primeiras décadas do século XX, achégase na terza e cuarta feira no coleccionábel de Nós Diario a historia da guerrilla na Mariña.

Valdeorras no oriente ourensán é o centro xeográfico da bacía media do Sil, que abarca O Bierzo e A Cabreira, en León, as terras de Trives e Viana, en Ourense, así como a luguesa terra de Quiroga. Neste amplo espazo engarzado por todo tipo de relacións sociais, regado por profundos ríos e rodeado de grandes e altas serras, desenvolverase unha importante resistencia armada á implantación da ditadura.

Félix García Yáñez (O Barco, 1954) é licenciado en historia pola Universidade de Barcelona. Autor dunha abondosa bibliografía sobre o pasado das terras de Valdeorras, a quinta feira  publica en Nós Diario unha investigación sobre a guerrilla nesa comarca.

Para moitas mulleres comprometidas no seo da Federación de Guerrillas de León-Galiza de 1942 a 1946 e da II Agrupación del Ejército Guerrillero de Galicia-León de 1947 a 1951, no territorio de Ourense, do Bierzo e da Cabreira, resultou difícil testemuñar o seu pasado compromiso, polas particularidades da súa acción e da maneira en que foi e aínda é cualificada (ou algunhas veces descualificada): dificultades de transmisión memorial que renovan así mesmo o peso das palabras no presente.

Na Galiza e León, onde emerxen guerrillas rurais desde o verán de 1936, as mulleres representaron a alma das redes de apoio que constituíron a base social dos combatentes clandestinos. E foi no corazón das vilas e aldeas onde elas levaron a cabo, sen medios, unha “resistencia civil” que durante moito tempo será esquecida nos relatos oficiais dese pasado. Os relatos persoais das mulleres incorporadas no seo da Federación de Guerrillas de León-Galiza, de 1942 a 1946, e despois na II Agrupación del Ejército Guerrillero de Galiza-León, de 1947 a 1951, recollidos entre 1998 e 2010, testemuñan este compromiso. 

Odette Martinez-Maler, doutorada na Universidade de Nanterre en París cunha tese sobre a memoria das guerrillas na Galiza e León, promotora do filme A Illa de Chelo e autora de diversas investigacións sobre a muller na guerrilla, achégase a este tema o 17 e 18 de novembro en Nós Diario

 

A resistencia armada na provincia pontevedresa, agás nas comarcas do interior, tivo menos actividade que noutras provincias; aínda así, as actuacións na zona de Arousa nos primeiros meses, o destacamento Paco Barreiro e os grupos que o precederon na área viguesa acadaron unha relevancia que, en gran parte, é descoñecida. Neste artigo deixaremos á parte o proceso de formación da guerrilla así como o sucedido nas terras do Deza, pois serán obxecto de tratamento noutros apartados deste monográfico.

Xosé Álvarez Castro (Pontevedra,1953) leva moitos anos investigando a represión franquista nas comarcas de Pontevedra, recollendo algúns deses traballos en diversas publicacións ou no blog de referencia “anos do medo”. A terceira feira, escribe en Nós Diario sobre a guerrilla na área pontevedresa.

Xosé Castro Veiga, ‘O Piloto’ (O Corgo 1915-Chantada 1965), foi o último guerrilleiro morto en combate en todo o Estado. Elixido comandante en xefe do Exército Guerrilleiro de Liberación Nacional, formado pola II e III Agrupación do “Movemento de Resistencia de Galicia”, logo de que o PCE decidise no 1948 abandonar a guerrilla, seguindo as directrices do partido, reorganiza as agrupacións e ponas ao servizo da nova estratexia do PCE, pero négase a deixar as armas, ou marchar da Galiza. Silenciado por “Radio Perinaica”, e enfrontado co partido, a súa figura non só non é reivindicada axeitadamente, senón que foi luxada.

Afonso Eiré López (Chantada,1955) é xornalista e escritor. Director durante máis de 30 anos do semanario A Nosa Terra e autor de máis de 20 libros, publicou en 2015 “O Piloto”,o último Guerrilleiro. O 12 de novembro achega en Nos Diario un novo traballo sobre este loitar antifascista.

“17 Agosto 1936. Chefe de Gabinete do Ministério do Interior. A Guarda Fiscal perseguiu ontem a tiro na serra de Montezinho um grupo de 5 comunistas, sendo 3 espanhóis e 2 portugueses, que ali tentavam assaltar os pastores, os quais conseguiram refugiar-se em Espanha abandonado uma pistola de pequeno calibre. Este grupo entrou em Portugal estando algum tempo nas proximidades de Espinhosela, donde é natural um dos portugueses que o compõe, de nome Mário e conhecido como perigoso bandido...

O Secretário do Governo Civil de Bragança”

Dionísio Pereira (A Coruña, 1953) leva moitos anos pescucando a moria da represión e da resistencia antifascista. Historiador, autor dunha abondosa bibliografía desde comezos da década dos 80, o 11 de outubro escribe en Nós Diario sobre a guerrilla na área da Raia Seca.

 

Estava-se em dezembro de 1946. Um imenso aparato de forças da GNR, provenientes do Porto, de Vila Real, da Régua e outros locais distantes, agentes da PIDE, da Guarda Fiscal, e soldados da secção de morteiros do Exército Português, cercou uma pequena povoação portuguesa do concelho de Chaves, Cambedo da Raia. Do lado galego, posicionaram-se guardas civis ao longo da linha de fronteira. O alvo era um grupo de ‘maquis’ galegos, refugiado na fronteira portuguesa. A memória pública do bombardeamento foi longamente sufocada e censurada pelas ditaduras ibéricas e também pelas democracias.

No mes de abril de 1942, os grupos de fuxidos do oriente da Galiza, en unión de bercianos e asturianos, darían oficialidade a unha realidade que xa se palpaba desde un ano atrás: xurdía de maneira oficial a primeira organización guerrilleira de todo o Estado. Pero, moito antes de chegar ao congreso fundacional de Ferradillo (O Bierzo), onde se debaterían e aprobarían os regulamentos da Federación, os fuxidos deron varios pasos cara a dita estruturación nun exército irregular. 

Alejandro Rodríguez Gutiérrez (Ponferrada,1984) é doutor en historia pola Universidade de Santiago de Compostela e actualmente traballa na súa tese de doutoramento sobre a historia da guerrilla galega. A terza feira de 9 de novembro escribe no coleccionábel Nós Diario sobre a Federación de Guerrillas

Tras a caída das barricadas de Lavadores, último bastión da legalidade constitucional na zona, foi o cinto montañoso que rodea o val do Fragoso —onde se sitúan os concellos de Vigo e Lavadores— o santuario elixido polos contrarios ao golpe para procurar a salvación. Centos deles tentaron atopar acubillo polos montes da Madroa, do Meixueiro, do Galiñeiro, dos Outeiros... para salvar así a vida, primeiro, e para pensar que facer, despois. A presenza dese importante continxente de contrarios, que supuña un potencial risco de futuro, foi o que moveu as autoridades rebeldes a levar a cabo importantes accións punitivas nas inmediacións deses fragosos lugares, sexa tanto co lanzamento de bombas na Madroa por parte de hidroavións da base de Marín —nos primeiros momentos—, como coa actuación sobre o terreo mediante o envío de numerosas partidas armadas peiteando a zona. 

Xoán Carlos Abad Gallego (Vigo,1960). Licenciado en Xeografía e Historia e impulsor do Instituto de Estudos Vigueses, atesoura unha ampla obra arredor a represión franquista e a resistencia en Vigo. O 4 e 5 novembro escribe en Nós Diario sobre a guerrilla antifranquista nesa comarca.