‘O Piloto’, o último guerrilleiro

Acampaña dos XXV Anos de Paz desenvolvida polo franquismo non podía consentir a existencia dunha guerrilla que seguía e repartir propaganda polas fábricas do Ferrol e Vigo e pola Universidade de Santiago chamando a folga xeral, a mandar comunicados as emisoras de Londres e Montevideo, a intimidar ou expropiar as xentes do réxime. Por iso o xeneral Alonso Vega deu a orde de acabar co ‘Piloto’ custase o que custase. Xosé Castro Veiga, ‘O Piloto’, para a xente do común, Luís, para os seus, xa era unha lenda antes da súa morte. Esta só fixo agrandala. A cidadanía do sur da provincia de Lugo convertérao nun mito que lle permitía espaventar o medo, crer que alguén os defendía e agardar tempos mellores. Como mito, non precisa racionalización, senón que é unha creación sentimental e tamén ideolóxica dese pobo que o necesita. Pero, ademais dun guerrilleiro lendario, é unha persoa que aparece moitas veces desenfocada cando non deformada ou anulada na historia. Un dos principais atrancos de escribir dunha lenda é o de discernir cal é o relato inventado, cal o real, pois, moitas veces, o “inventado” é, precisamente, o que dá a súa verdadeira dimensión: só hai que interpretalo ao xeito. Os que máis falan, moitas veces, son os que menos saben, e, así, desde antes do seu asasinato, reprodúcense ducias de mentiras e ducias de inexactitudes. A guerrilla e tamén o PCE tiñan unha norma escrita: “nunca falarás do partido nin da súa existencia sen permiso dos seus responsábeis”. Nas normas da guerrilla engadían que non a defenderan publicamente pois “fálese ben ou fálese mal, sempre se dá información”. Hai xente que, aínda hoxe, segue esa norma. Outros dan a versión que o interlocutor quere escoitar. Só lle contan a verdade os que “con eles van”. Na miña casa nunca se falou do ‘Piloto’, estaba prohibido. Ao meu avó Francisco detivérano por formar parte da cuadrilla de ‘O Piloto’. Pero na conversa dos veciños sempre estivo presente como unha figura máis da parroquia. A morte do ‘Piloto’ Así que, aquela tarde 10 de marzo de 1965, cando souben que o mataran, faltoume tempo para dicirlles na casa que quería ir velo. O meu avó negouse en redondo preguntándome se quería ir e que me obrigaran a darlle unha patada. Xa se correra a voz de que andaban a coucear nel xa morto. Foron os traballadores que estaban na obras do Náutico e os que estaban nas súas adegas, os primeiros en chegar ao lugar de autos, os que relatan os feitos. Eles están presentes cando chega o capitán de Liña de Monforte, López Vide, que lle zorrega, moi excitado, dúas patadas mentres brada: “Agora collinte, porco comunista. Agora collinte”. Un pouco máis tardou en chegar Fermín González, veciño de Lamagrande (O Saviñao), a quen lle expropiara aquel día máis de 15 mil pesetas. El tamén lle pegou dúas patadas mentres o capitán lle dicía: “Déixao, home, déixao, agora xa non pode facer nada” “Si, ben me fodeu, pero agora o fodido e ben fodido é el. Pero vostede pensa que aparecerá algún dos seus compañeiros...” “Se sae algún, tirarémoslle como aos pichóns” Non só era Fermín o que tiña medo. Ese mesmo día, un informe da Dirección Xeral da Garda Civil preguntábase como puidera pasar tanto tempo ‘O Piloto’ sen ser “executado” antes. Concluía que “os seus apoios deberon ser moi importantes e moi ben organizados”, polo que alertaba a todas as unidades da Liña de Monforte “fronte a calquera tipo de reacción ou represalia” e, sobre todo, do “xerme contestatario e rebelde que, certamente, ten que quedar aínda polos lugares”. Nos días seguintes a Garda Civil andou en tremuliña pola comarca adiante, con máis medo que afouteza. Á miña casa viñeron, un vez máis, procurar armas. Coma sempre, xa nos avisaran e, cando apareceron, as dúas pistolas do meu avó e unha escopeta estaban ben agochadas na caracocha do castiñeiro do Souto do Rego. Fun eu quen as levei. Nin o Exército Guerrilleiro nin ‘O Piloto’ tiveron nunca os gardas como inimigos. Nunha folla dirixida á Garda Civil, que metían por debaixo da porta dos cuarteis ou deixaban en bares e cantinas, escribiu: “Franco e os falanxistas asasinos queren facer da Garda Civil unha forza de choque, queren que guerrilleiros e patriotas por un lado e as forzas da Garda Civil por outro se traten como inimigos irreconciliábeis, como membros dunha patria e dunha clase distinta, e se declaren a guerra a morte sen cuartel. Nós nunca matamos a sangue frío os gardas que veñen na nosa persecución, diriximos as nosas accións soamente contra o inimigo de España (A Falanxe). Moitos compañeiros teus de armas axúdannos. Non te deixes impresionar pola liña ríxida do Regulamento, que non é xusta cando se aplica nunha causa inxusta. Agora ben, se algún actúa como esbirro, non dubidedes nin un minuto en que lle daremos o seu merecido sacándoo de diante. Somos temperados, pero tamén firmes e valentes. Viva o Exército Guerrilleiro de Liberación Nacional. Viva Galicia Ceive! Viva a República democrática!”. O sinal de non agresión era levar o mosquetón co canón para baixo. Outro dos grandes erros ao falar da guerrilla é deixarlle o relato ás fontes oficiais, aos atestados xudiciais. Aí menten todos. Ningunha das declaracións oficiais citan que ‘O Piloto’ estaba comendo, aínda que na inspección ocular do médico si afirma que había un anaco de pan e dous chourizos. Xesús de Soto non constata a existencia de catro cartuchos que si aparecen logo recollidos no atestado da Garda Civil. Tampouco aparece, oficialmente, aínda que sería logo condecorado, Anxo Fernández Blanco, ‘Angelito’, brigada da Garda Civil na reserva, que foi quen realmente dirixiu o operativo, pois fora destinado ás instalacións de Fenosa con esa misión, pois xa participara noutras misións semellantes na Mariña. Foi el quen lle deu a voz de alarma ao cuartel de Chantada aquela mañá: “o mozo está aquí”. Por que durou tanto ‘O Piloto’? A guerrilla galega foi a primeira en organizarse na península e a última en depor as armas, servíndolle de exemplo a outras guerrillas, mesmo á francesa, que colleu o nome de “maquis”. Que sobrevivise tantos anos ‘O Piloto’, a súa compañeira Mirelle, e máis xente da estrutura do Exército Guerrilleiro, ten moito que ver coas causas obxectivas e cos circunstancias favorábeis. Xosé Castro Veiga, queda illado do PCE, o seu partido, logo de que este decidise dar por rematada a estratexia guerrilleira. Nunha reunión da 2ª e 3ª Agrupacións Guerrilleiras, decorrida en Castro de Rei (Paradela), deciden fundar o Excército Guerrilleiro de Liberación Nacional, nomeando ‘O Piloto’ comandante, ou, o que é o mesmo, máximo responsábel. Desde aquelas, comezan a usar, maioritariamente, o galego na propaganda e acordan rematar os comunicados cun “Viva Galicia Ceive”. A guerrilla entra nunha nova fase. Dadas as circunstancias, deciden facer uso do “territorio neutral de retagarda”, que son as terras de Chantada. Unha zona que os guerrilleiros acordara non queimar para que a puidera usar calquera agrupación, ao estar situada no centro de Galiza, e ser unha das máis activas da guerrilla até que se crea a Federación. Neste territorio non se cometen accións de ningún tipo en moito tempo para non queimalo. Pouco a pouco, ‘O Piloto’ vai trasladando as bases a esta zona e recuperando os apoios e os enlaces que, a maioría, quedaran durmidos desde os anos posteriores a guerra, cando estes vales tiveran un das maiores actividade da guerrilla. Eu teño constancia de 136 casas que lle daban apoio a guerrilla só nas 36 parroquias do concello de Chantada. As expropiacións e as obras, primeiramente do encoro dos Peares e, logo, do de Belesar, proporcionábanlle un lugar axeitado para o proselitismo e a implantación do partido. Pero o máis importante é que na construción destes encoros, tamén no Sil, e aínda outras infraestruturas, participaban presos políticos, bastantes do PCE, algúns que estiveran na cadea con Xosé Castro Veiga, cando remata a guerra e a el o collen defendendo Madrid. Estas persoas non só lle daban cobertura e apoio, senón que axudaban aos sostemento da guerrilla para que non tiveran que realizar expropiacións que “non fosen de castigo”. Desde 1948, ‘O Piloto’, seguindo as directrices que marca o PCE para as novas funcións dos guerrilleiros, “capacitouse” para saber redactar recursos e alegacións nos organismos oficiais e así asesorar aos veciños. “Estudou meses e meses como para preparar oposicións, mi madriña, sabes?”, comentaríame a guerrilleira ‘Mirelle’. Pero ‘O Piloto’ non tería sobrevido todos estes anos se non fose pola súa grande capacidade militar, pola súa audacia, por ser desconfiado, e, tamén, todo hai que dicilo, pola súa grande sorte. Foi así como sobreviviu aos infiltrados da Garda Civil, aos intentos do partido de sacalo do medio, e as emboscadas de Chavaga e Remesar, nas que morreron algúns dos seus compañeiros. Por que se nega a deixar as armas? A guerrilleira Ramona Curto, ‘Mirelle’, compañeira do ‘Piloto’, sempre se laiou, até a morte, de que “o partido deixounos tirados”. Preguntada nunha entrevista en “A Nosa Terra” polas causas de que non marchasen para fora ou de que non depuxesen as armas, a súa contestación foi esta: “O meu Luís (nome de guerra de Xosé Castro Veiga) nunca quixo marchar. Como ía facelo!. Dicía que había moito traballo que acometer. Moito que organizar, pois estaban aí a construción dos encoros dos Peares e Belesar que ían deixar a moitas familias sen terras e sen casas. A xente que nos axudou, a xente que nos amparou, se faltamos nós, vana rebentar. Se non o fan hoxe e porque aínda lle teñen medo á guerrilla. Ti sábelo, miña rula. Hei morrer aquí”. “Morreremos xuntos, se fai falta, Luís”, contesteille. Xosé Castro Veiga nunca lles tivera moita lei aos dirixentes comunistas. El, coma outros membros dos Comités de Defensa de Madrid, acusábaos de fuxir para Elda, e, logo, para o exilio, e deixalos tirados na capital. Logo da penetración guerrilleira no Val de Arán, aínda se acentuou máis a xenreira contra moitos dirixentes, comezando por Santiago Carrillo, que principiou coa limpeza partidaria, depurando, pouco a pouco, a todo o que puidese ter unhas ideas que coincidisen con Monzón, soubéseno ou non, como era o caso dos guerrilleiros galegos que devecían aínda pola Federación. As proclamas de “Radio Pirenaica” e os escritos de “Mundo Obrero”, criticando a política de Unidade Nacional, propugnada pola Agrupación de Guerrilleros Españoles (AGE), viñan a ser, en certo xeito, criticar e descualificar o seu traballo. Atacaban, sobre todo, a propia Federación de Guerrillas León-Galiza e toda a súa política de unidade e pluralidade, que era unha especie de AGE na Galicia. Aínda así, Xosé Castro, seguiría realizando proselitismo a prol do PCE e repartindo carnés da organización até os seus últimos días. E, tamén, levando a cabo unha política de asesoramento e axuda aos necesitados. Un aspecto moi pouco valorado é o papel da estrutura que quedaba da guerrilla á morte do ‘Piloto’ na conformación do “novo nacionalismo”, concretamente das Comisións Labregas. Hai que ter en conta que, cando se comeza a formar o xerme do Sindicato Labrego Galego, aínda non ían alá máis de sete anos do asasinato de Xosé Castro Veiga, e que moitos dos seus colaboradores aínda estaban en activo. Na comarca de Chantada, a enorme tratorada de 1976, non sería posíbel sen a axuda de, polo menos, seis colaboradores máis ou menos directos do ‘Piloto’. Eles foron os que apoiaron a aqueles mozos dos Comités de Apoio a Loita Labrega, e puxeron a cara e o seu prestixio para o éxito da mobilización, na que só quedaron cinco tractores sen participar. Un deles, un delator de ‘O Piloto’ que deu lugar a redada e batalla de Santa Uxía. Tres persoas que sufriran a delación aproveitaron para pincharlle as rodas e ameazar ao Zarralleiro de Viana. Eu estaba alí e non consentín que as cousas fosen a maiores.