coleccionábel

Grande acollida da iniciativa que ofrece esta sexta feira a súa última entrega.

Afirmaba Aristóteles que o entendemento pleno de calquera fenómeno pasaba pola irrenunciábel tarefa de comprender a súa orixe: unha máxima que aplicada á historia do pobo galego nos obriga a deter a nosa ollada sobre aqueles dirixentes, mulleres e homes, que un día tiveron o destino de Galiza nas súas mans. Ao abeiro desta necesidade naceu o coleccionábel 'Os reis e raíñas da Galiza. 1.000 anos dun reino de seu', decidido a pór en valor a historia daqueles soberanos e soberanas cuxa memoria foi arrebatada ao país a través dun proceso político-ideolóxico destinado a perpetuar a súa submisión.

Quizais fose interesante sinalar que o idioma galego está presente nas Crónicas de Froissart. Tanto é así que a propia muller do duque de Lancaster o usaba. Lembremos que o historiador Francisco Rodríguez xa advertiu que o pai de Constanza de Castela, o rei Pedro I, usou esta lingua por ser educado nela.

Galiza, malia estar controlada polo titular do reino de Castela, mantíñase firme ante a liña atlantista, polo que son moitos os nobres galegos que intentan que se perpetúen os dereitos da casa de Borgoña: Xoán Fernández Andeiro, Men Rodríguez de Seabra e Fernán Ruiz de Castro, entre outros, serven de bo exemplo. Mais logo do pasamento de Pedro I, quizais este Castro foi a alma mater do propósito de impulsar un rei afastado de Castela, neste caso portugués, para gobernar o territorio galego. 

Das alianzas da infanta María de Portugal co seu curmán Afonso X 'O Xusticeiro' (coñecido polo ordinal XI) nace Pedro I de Castela, alcumado 'O Cruel'. Seica vén ao mundo en 1334, aproximadamente no mesmo ano no que o fan os seus medios irmáns xémeos, Fadrique e Henrique Afonso. Non tería poucos conflitos o herdeiro da coroa de Castela con estes e outros seus irmáns que nacen das relacións que o seu pai tivo fóra do matrimonio con Leonor de Guzmán.

Entre novembro e decembro as páxinas de 'Nós Diario' achegarán unha entrevista diaria a 31 persoeiros de referencia na loita política e social no final da ditadura e os primeiros anos da década de 1980. O coleccionábel é da autoría do xornalista Xan Carballa.

Comentáramos noutro momento que Afonso VIII da Galiza e León casara con Tareixa Sánchez de Portugal e logo con Berenguela Afonso (filla de Afonso VIII de Castela), sendo anulados ambos matrimonios por razóns de parentesco. Así e todo, o soberano galego-leonés tería diferentes relacións fóra do matrimonio. 

Aquel a quen se lle chamou en España Afonso IX, non sen poucas intencións políticas e ao que nós deberiamos asignar o ordinal VIII, disque nace en Zamora en 1171. Porén, constátanse erros relativos á súa orixe que imos ir debullando dende as primeiras liñas deste capítulo co obxecto de contribuírmos na restauración biográfica dun dos máis relevantes reis da Galiza. 

De incalculábel valor documental é a Historia Compostelá, crónica galega na que se narran os logros e proezas do arcebispo e militar (baculum et ballista) Diego Xelmírez. Se nos servimos das investigacións de Emma Falque Rey, tres foron os amanuenses que, entre 1107 e 1149, redactaron este documento, nomeadamente: Munio Afonso, o arcediago Hugo e o mestre de orixe francesa Xiraldo.

García I (1042-1090) apareceu á vida pública moi novo, seguindo o camiño marcado pola nai, Sancha I, e do seu preceptor, o arcebispo compostelán Cresconio, con quen residiu desde 1053. Antes de ser proclamado monarca na Catedral de Santiago de Compostela, atopámolo trazando alianzas coa nobreza laica e eclesiástica do reino, recibindo peregrinas e peregrinos de Liexa, a quen agasallou con reliquias do apóstolo ou fechando acordos coas potencias europeas. Sinalouse polos lazos estabelecidos co rei normando Guillerme, cabeza da máis importante potencia rexional europea do momento.

A comezos de marzo de 958 era coroado como rei da Galiza na Catedral de Santiago de Compostela Ordoño IV. O novo monarca gozaba do favor da clase dirixente galega, enfrontada de vello a Sancho II, e representaba un proxecto político dirixido a garantir a hexemonía da oligarquía galega no espazo cristián peninsular. O seu goberno alongouse só por un ano, ficando aínda sen aclarar os motivos da súa pronta derrota e as súas diverxencias nos últimos tempos con parte da nobreza galega. O seu paso á historia, da man do relato interesado de Ximénez de Rada, denota que non contou co favor do partido castelán e que o seu programa político chocaba coa reelaboración mítica do pasado peninsular comezado no século XIII pola historiografía castelanista.

Publicáronse 17 fascículos e podcast sobre a monarquía galega.

Eran fillos de Ramiro II, pero cada un deles defendeu un proxecto político diferente. O primeiro, de nome Ordoño, froito dun matrimonio do monarca cunha muller da familia dos Goterres, criouse na área galega portuguesa, educouse no fogar de Hermenexildo Gonzales e Mumadona Dias e deulle continuidade ao programa de goberno do pai, dirixido a garantir a hexemonía da Galiza nuclear no reino cristián peninsular. O segundo, coñecido como Sancho, naceu dunha segunda relación de Ramiro II cunha infanta navarra, educouse na corte dese pequeno reino pirenaico e actuou como cabeza do partido castelán na característica dialéctica interna do reino galego. Finalmente, a morte prematura de Ordoño permitiu o aceso ao trono de Sancho.

Simboliza como ninguén o carácter galego da monarquía hexemónica no espazo cristián peninsular entre o século VIII e XIII. Fillo dos reis galegos Ordoño II e Elvira Mendes, conseguiu a admiración de toda Europa polo seu xenio militar, tras derrotar en agosto do 939 Abderramán III en Simancas. Gobernante de grandes capacidades, tanto na política externa como na interna, foi coñecido polos seus contemporáneos como “O Grande”. Amigo do mundo musulmán, con quen tentou manter unha relación pacífica, durante todo o seu reinado padeceu as manobras e intrigas do partido castelán do reino galego, sufrindo até hoxe os ataques da historiografía españolista polos seus enfrontamentos con Fernán González.

Foron sete anos de inestabilidade política no Reino da Galiza marcados pola tensión interna entre a nobreza da área castelá e da Galiza nuclear. Unha dialéctica que marcou a lóxica política do espazo cristián peninsular durante séculos e que explica a sucesión de monarcas até a chegada ao trono do gran Ramiro II, tras a morte do seu irmán Sancho I, rei privativo da Galiza entre 926 e 929 e tras o breve reinado do seu irmán Afonso IV en 931. Precisamente nese ano, o partido galego volveu asentar súa a hexemonía no reino cristián, cun monarca nacido e criado no país e ligado familiarmente á poderosa familia dos Goterres.

A conflitividade non deixou de medrar nos últimos anos do reinado de Afonso III. A unha banda, o partido castelán, dirixido polo conde Munio Núñez e apoiado pola raíña Ximena Garcés, filla do rei de Nafarroa García Iñíguez, que tentaba imporse no ámbito do reino cristián peninsular. Noutra, o partido galego, encabezado pola familia dos Goterres, con base na Galiza nuclear, non disposto a ceder a hexemonía que viñan mantendo desde o século VIII.

Alcumado o “magno” pola historiografía tradicional, sen dúbida o reinado de Afonso III destacou tanto pola súa magnitude no tempo (44 anos) como polo apoxeo territorial que experimentou o entón reino da Gallaecia. Un avance sen precedentes próximos que levou o territorio galego a estender novamente os seus dominios até a cidade de Coimbra, tal e como sucedera coa monarquía sueva. 

Concluído o longo goberno de Afonso II no ano 842, após cinco décadas de reinado, a morte do monarca representou toda unha convulsión nun reino da Gallaecia que aínda estaba en proceso de consolidación. O feito de o rei morrer célibe e sen fillos, todo a causa da súa vocación relixiosa segundo crónicas posteriores, avivaba, desde había décadas, diversas intrigas cortesás por saber quen sería o sucesor do “príncipe das Galizas”, tal e como se coñecía a Afonso en Francia, e soberano de “Yilliquiya”, así coñecido na Hispania musulmá.

Após os efémeros reinados dos mal chamados “reis usurpadores”, o longo reinado de Afonso II (719-842) supuxo un paso definitivo na consolidación dun novo poder monárquico na Gallaecia. Nacido cara o ano 762, Afonso accedeu o trono por ser fillo do rei Froila I, quen gobernara un importante señorío do norte da Gallaecia entre os anos 757 e 768. Malia que non existe consenso arredor das orixes da súa nai, Munia, todo indica que esta puido ser orixinaria do extremo leste do reino, no territorio cántabro-vasco. Con todo, o asasinato de Froila I en terras asturianas axiña apartou a Afonso, entón apenas un infante, do emerxente Estado que estaba a xurdir na Gallaecia. 

A intervención visigoda e o asasinato de Requiario, rei da Gallaecia até o ano 456, deixou tras de si un rastro de caos e guerra civil. Concibido como unha ofensiva destinada a eliminar a propia existencia da monarquía sueva, o ataque lanzado polo rei visigodo Teodorico II resultara, aparentemente un éxito. Na propia Gallaecia, mesmo as persoas máis eruditas, como Hidacio, imaxinaron que a devastación de Braga e a propia execución do rei supuxeran a caída e final do reino dos suevos. Con todo, os acontecementos posteriores revelaron que após décadas de integración, a aristocracia suevo-galaica aínda mantiña o poder efectivo do reino nas súas mans.