Reportaxe

En 1853 o galego Urbano Feixoo de Soutomaior (1808-1898), con intereses económicos en Cuba, fundou a Compañía Patriótica Mercantil e presentou ante as autoridades da illa un proxecto que pretendía facer da inmigración un negocio e suplir con campesiños galegos a man de obra escrava. Ademais, axudarían a branquear a poboación do país, moi ennegrecida tras tantos anos de trata de escravos.

Socióloga, funcionaria da Administración, investigadora... Dous anos dedicados á obra Coa man armada (2007) e dezaseis á que vén de publicar, Guerrilleir@s antifranquistas da provincia da Coruña (Editorial Galaxia, 2023), con trescentas fichas de xente da guerrilla e 125 causas militares expurgadas, un traballo inxente que a converte nunha das historiadoras de referencia nas investigacións da resistencia armada ao franquismo...

Sempre en Galiza constitúe, con certeza, o libro galego máis perseguido polo franquismo. O acoso foi constante e á vez obstinado. Así, non se permitiu a importación das edicións arxentinas e moito menos se tolerou que se emprendese calquera intento de imprentar a obra no noso país. Os exemplares editados en Bos Aires e París que entraban clandestinamente tamén viron obstaculizada a súa difusión.

Entre os anos 50 e 60 o país iniciaba unha transformación que mudaría a sociedade de xeito irreversíbel. Pasado e futuro convivían baixo a mirada da lente de Edelmiro Méndez, fotógrafo no concello da Pontenova (comarca da Mariña) e axente fundamental na conservación da memoria dunha Galiza cambiante. A partir do libro 'Edelmiro Méndez. Da Terra que fomos', a Editorial Canela recolle o seu traballo nunha obra que dignifica a fotografía labrega nunha viaxe desde o nacemento até a morte.

Segundo Médicos do Mundo, 173.500 persoas viven nos campamentos de refuxiadas e refuxiados saharauís de Tindouf, en Alxeria. Fano soportando as extremas condicións do deserto, onde no verán se superan os 60 graos, e distribuídas en cinco campamentos (Auserd, Smara, Djla, El Aaiún e Boujdour), aos que se suma o de Rabunni, campamento administrativo do Goberno da República Árabe Saharauí Democrática (RASD).

Até o día 14 de xaneiro de 2024 será posíbel visitar a exposición 'As xeracións do Montserrat. Memoria emocional da emigración galega ao Reino Unido' no Kiosco Alfonso, na Coruña. Unha colección de fotografías, documentos e obxectos que compoñen a historia de centos de galegos e galegas que emigraron a Inglaterra a bordo dos buques Montserrat e Begoña. Un proxecto comisariado por Xesús Fraga e con deseño expositivo de Pepe Barro, promovido polo Consello da Cultura Galega en colaboración co Concello da Coruña. 

Neste ano 2023 fanse 50 anos do pasamento dun dos artistas máis prolíficos e fundamentais da Galiza contemporánea: Urbano Lugrís González. Pintor, escritor, editor... Lugrís defínese como unha figura principal da estética galega do século XX, que deixaría unha pegada vital na configuración do imaxinario celta e atlantista. Moitas das súas obras puideron ser desfrutadas polo pobo durante décadas, xa que a súa faceta excepcional de muralista permitiu salpicar os cafés de todo o país coas súas mostras.

Uruguai é un dos grandes descoñecidos da América do Sur, malia ser o destino de miles de galegos e galegas que emigraron no século pasado para buscar un futuro mellor. Ten unha limitación de espazo e unha escasa poboación, pero é un país rico no sector primario, moderno e cunha estabilidade económica e social que para si quererían moitos dos seus veciños. Agora trata de facerse un oco no apartado turístico.

A da Fonsagrada pasou de ser unha foliada marcada no calendario daquelas persoas pertencentes ao ámbito tradicional a ser o chamado "festival de inverno". Un festival que decorre na ponte de decembro e que conta agora con persoas seareiras doutros xéneros musicais, como poden ser as músicas urbanas. 

Syra Alonso e Francisco Miguel formaron un deses tándems artísticos asociados á efervescencia cultural das vangardas do século XX. Emprenderon as viaxes da arte e voltaron á Galiza da etapa republicana habitando unha elocuente Casa da Felicidade no porto de Santa Cruz (Oleiros). Unha felicidade que quedou sepultada en setembro do 36. A Asociación pola Recuperación da Memoria Histórica vén de realizar os traballos na fosa común dos represaliados entre os que se atopaba Francisco Miguel.

Das moitas plantas de orixe americana que cruzaron o Atlántico, houbo dúas que se converteron en piares da subsistencia na Galiza. Foron as patacas e o millo que, coa súa produtividade, non só ampliaron as posibilidades de supervivencia da poboación senón que tamén produciron unha transformación dos usos e os costumes e modificaron e diversificaron a evolución dos espazos e as ferramentas agrícolas.

Na arquitectura existe unha relación moi profunda entre o edificio e o contexto. Outro factor ineludíbel á hora de pensar nun edificio é ter en conta as condicións particulares do clima da zona. O estudio de arquitectura Díaz & Díaz fai obras que aprenden do que os rodea e teñen tamén moi presente a orientación e os ventos dominantes.

O día 1 de febreiro deste ano 2023, a Real Academia Galega descubría no cemiterio de Santo Amaro da Coruña unha placa de honra a Manuel Murguía no seu centenario. A placa contén o trazo transversal da bandeira galega, que hoxe sabemos deseñada polo propio intelectual. É a mesma bandeira que foi vista por primeira vez no traslado dos restos mortais de Rosalía de Castro a Bonaval, no mes de maio de 1891. E velaí que ese mesmo trazo transversal, oblicuo, de cor azul, é o mesmo que marcou xa mil días o centro da palabra nós, despregado no cabezallo do noso xornal.

A Fundación Luis Seoane da Coruña exhibe até o vindeiro 17 de marzo a exposición Cancións de Pedro Costa, unha aproximación á obra do cineasta desde a súa relación co canto e coa palabra. Sermos Galiza aproveitou a súa visita para falar con el nunha conversa pola que sobrevoou constantemente a sombra do que está a acontecer en Gaza.

A Coruña acolle este sábado o AI Song Contest, o Eurovisión da intelixencia artificial. Galiza participa no certame representada co tema "Florespiña", na voz de Ana Kiro, unha das grandes referentes da canción lixeira no noso país revivida para a ocasión grazas á intelixencia artificial, xunto co equipo PAMP! e o apoio tecnolóxico do Centro Singular de Investigacións en Tecnoloxías Intelixentes da USC (Citius).

Filósofo, profesor, etnógrafo, poeta, novelista, tradutor, editor, fotógrafo;  promotor museístico, colleiteiro de palabras; memorialista da tribo, sabio, labrego cultural... son tantas e tan intensas as súas (pre)ocupacións que sorprende o escaso coñecemento que colectivamente temos da súa ampla obra.  Emilio Araúxo é a “impersonaxe”, a “non personaxe”, papel que reivindica para si mesmo dende o “non protagonismo” da súa enorme modestia.

As festas con canto comportan de tradición, creación e relacións denotan o estado da cuestión sociocultural dun pobo. Unha colectividade en crise de identidade, que perde as súas orixes, a súa orixinalidade, que se acultura, tende a deixarse levar pola arroiada da propaganda  a imitar: véxanse a proliferación de festas que en Galiza ocupan o almanaque festivo, entroidos ao longo de todo o ano, oktuberfests bávaras en agosto, batukadas brasileiras en toda algarabía, Halloween estadounidense ou mesmo Samaín gaélico irlandés ocupando o Tempo de Defuntos e Magostos da tradición galega. E, por medio, o andazo do botellón coa invasión dos lugares sacros e inmaculados de encontro, as campas, as praias...

Das tradicionais regueifas ao free style pasando polo pop, o rap ou a folktrónica. As listaxes de éxitos musicais de hoxe en día deixan máis claro que nunca que a tradición e a cultura galegas son chave da receita do éxito. Mostra do cal son bandas e artistas que fan da Galiza a súa bandeira, traendo á actualidade ritmos e letras do folclore galego, desbotando a idea de que a nosa lingua e nosa cultura supoñen unha cancela para as carreiras musicais.

Os deseños de Pepe Barro forman xa parte do imaxinario colectivo deste país. O seu traballo constitúe un mapa gráfico e emocional das últimas décadas, e contribuíu en gran medida a xerar os referentes gráficos da Galiza. Agora, a Fundación Didac exhibe en Compostela os seus cadernos de traballo, permitindo observar o que el mesmo chama o laboratorio de onde abrollan as súas ideas.

En Cerdedo, na comarca de Pontevedra, o colectivo Capitán Gosende ergueu un memorial de pedra en honra da veciñanza represaliada polo franquismo. O das Laudas é, desde o ano 2016, un campo en aras da xustiza histórica. Nel están os nomes de asasinados, detidos e perseguidos por defender a democracia e a liberdade. Adentrámonos no Campos das Laudas a través da palabra do escritor e profesor Calros Solla, un dos impulsores da iniciativa memorialista que vén, ademais, de inaugurar a undécima lauda en Cerdedo.