Uruguai, o país das 40.000 galegas e galegos na 'Suíza' da América do Sur

Entre o Brasil e a Arxentina sitúase a República Oriental do Uruguai. É o segundo país máis pequeno da América do Sur e o que conta co nivel de alfabetización máis alto. Un lugar seguro e con escasa corrupción política. Recibe o seu nome exclusivamente pola situación xeográfica que ocupa, en relación ao río Uruguai, que fai de fronteira natural coa Arxentina. Foi terra pola que pasaron portugueses e españois, na que non atoparon grandes tesouros e que abandonaron. Case douscentos anos despois de proclamarse a súa primeira constitución, hoxe é un pais moderno, alcumado "A Suíza de Latinoamérica", con moita riqueza no sector primario e ao que emigraron miles de galegos e galegas no século pasado dos puntos máis dispares, desde a Costa da Morte a Celanova. Na actualidade cífrase en ao redor de 70.000 persoas do Estado español ou descendentes destas no Uruguai, das que 40.000 son de orixe galega. Incluso o actual embaixador de España en Montevideo, Santiago Jiménez Martín, ten lazos familiares na pequena parroquia celanovesa de Barxa. Boa mostra desta presenza no país é o Centro Galego da capital, considerado un dos máis importantes do mundo e decano de todos eles, pois foi fundado en 1879, aínda que non ten pasado polos seus mellores momentos nos últimos anos, debido ás dificultades económicas. Ben é certo que existen outros centros galegos menores repartidos polo país cunha importante actividade social e cultural. En Uruguai hai moi poucos indíxenas, coñecidos como charrúas, e a poboación actual, de case tres millóns e medio de persoas, é moi inferior ao número de cabezas de gando, que supera os once millóns, o que o converte no país con maior número de vacas por habitante do mundo. Os apelidos galegos están moi presentes na vida uruguaia, como é o caso de Alva Sueiras, experta en turismo e gastronomía e comunicadora de Radio Sarandí 690 en Montevideo, cuxa familia é orixinaria da provincia da Coruña, ou o divulgador micolóxico Alejandro Sequeira. De feito, aínda quedan pequenos e medianos negocios que levan nomes galegos que denotan a orixe dos seus propietarios, como "Suministros Galicia", situado na zona de porto de Montevideo. Habería tantas historias que contar como galegos no Uruguai, e viceversa. Silvia Lotito, arquitecta da capital uruguaia, fixo a viaxe desde o Uruguai á Galiza. Estivo en 2010 y 2016 colaborando en proxectos de recuperación de vivendas na zona de Xinzo de Limia, e recorda aquela etapa con moito agarimo. A relación Uruguai-Galiza sempre foi moi estreita. Uruguai é un país verde e sen grandes altitudes, cunha gran superficie dedicada a pastos para o gando (vacas, ovellas e cabalos), ao cultivo do cereal, árbores froiteiras, sobre todo laranxeiras, e ao aproveitamento forestal, fundamentalmente eucalipto para a produción de pasta de papel, unha actividade relacionada en tempos coa galega Ence. Non hai ferrocarril en funcionamento, aínda que son visibles as vías e estacións que traballaron en tempos, e as estradas que vertebran o país non teñen dobre carril, aínda que hai proxectos para a construción de autoestradas, nos que outra firma galega está involucrada, a ourensá Copasa. Na zona norte do país aínda quedan localidades con rúas de terra e con construcións moi humildes de traballadores que foron no seu día do ferrocarril e hoxe están reconvertidos ao sector agrario e á riqueza termal. Tampouco existe unha grande infraestrutura de aeroportos, que se suple con pequenos aeródromos, se ben está en proxecto un internacional ao norte do país e compartido cos arxentinos. Patrimonio e lugares históricos Quedan poucas testemuñas históricas e lugares de visita patrimonial. Hai unha pequena rede de museos, nalgúns casos privados, como o que existe na pequena cidade de Guichón, ou o do accidente dos Andes, o 571, que está na capital. Un museo que cobra actualidade pola reedición do libro de Pablo Vierci e da película de Juan Antonio Bayona, La sociedad de la nieve, para Netflix, neste 2023 en que se fan 50 anos do accidente que marcou a sociedade uruguaia. Por certo, película candidata do Estado español aos Óscar de Hollywood para a vindeira edición. Tamén existen varios puntos declarados Patrimonio da Humanidade, como o barrio histórico da cidade de Colonia de Sacramento, paisaxe cultural e industrial de Frai Bentos ou a igrexa da Atlántida, obra do enxeñeiro Eladio Dieste. A precaria situación económica que vive a veciña Arxentina provoca que miles de uruguaios crucen a fronteira a diario e fagan horas de cola nos seus vehículos para mercar produtos e servizos máis económicos. Esta circunstancia está obrigando o Goberno uruguaio a pór en marcha unha campaña para mercar no comercio local e evitar o traslado ao país veciño. Esta situación tamén provoca que os arxentinos deixen de visitar Uruguai, ao non poder facer fronte ao custo da vida, o que incide en que o turismo se estea resentindo. En Montevideo, que concentra a metade da poboación do país, destaca unha pequena parte histórica, separada da nova pola praza da Independencia, onde o libertador José Artigas está de costas á zona vella e mira cara á Avenida 18 de xullo, que destaca pola modernidade. Unha zona vella castigada con edificios non recuperados, a presenza de xente sen recursos e escasa actividade comercial na parte final cara ao porto. Na praza da Independencia está unha moderna presidencia do Goberno, o hotel Radisson con 25 alturas e dous dos edificios máis característicos de Montevideo: por una parte, o edificio Salvo e, pola outra, o teatro Solís. O edificio Salvo, inaugurado en 1928, conta con 29 pisos, foi o máis alto da América do Sur moito tempo e chama a atención o seu estilo Art Decó ecléctico, con elementos góticos e neoclásicos, que remata nunha torre que chega aos 95 metros de altura, o cal acolle vivendas e oficinas. O Teatro Solís foi inaugurado en 1856, é o máis antigo de América do Sur e conta cunha capacidade de 1.500 prazas. Neste espazo teñen lugar as actividades centrais do Día do Patrimonio, que inclúen música, cine, conferencias e divulgación natural, que tiveron lugar o pasado domingo 8 de outubro. O gran protagonista da capital xunto aos altos edificios é a praia da beira do Río da Prata, que se pode cruzar en barco para chegar á veciña cidade de Bos Aires. Existe unha zona de sol e praia, en "Punta do Este", e outra de interese termal nas localidades de Salto e Paysandú, ao norte do país. "Punta do Este" é o segundo destino de interese turístico tras a capital. Está situada na confluencia do Océano Atlántico co Río da Prata. Destaca a exclusividade das actividades que se desenvolven neste lugar, desde festivais de cine e música ou gastronomía á oferta de hostalería. Riqueza termal A riqueza termal do norte do país está orientada exclusivamente ao ocio e existe un importante número de parques acuáticos termais destinados ás familias, algúns deles con zona de acampada e bungalows, que aproveitan os mananciais de augas do acuífero Guaraní a temperatura superior aos 33 graos. Parques termais que nalgún casos son de propiedade pública e noutros son concesións privadas. Unha idea, por certo, que persegue o Concello de Ourense nos últimos tempos. Existen tamén varios complexos hoteleiros de interese, como o de Altos de Arapey ou as Termas de Almirón, que combinan un servizo hoteleiro de calidade coa oferta de piscinas de auga termal. En Arapey a ducha das habitacións son tamén de auga termal e ofrécena para beber nos servizos de restauración. A riqueza termal en Uruguai foi descuberta nos anos sesenta do século vinte por casualidade, cando facían pozos na procura de petróleo, que non atoparon. Esta riqueza, compártena cos veciños arxentinos e brasileiros, que contan cunha oferta de termalismo moi semellante aos uruguaios. Desde o Ministerio de Turismo teñen claro que deben seguir traballando no apartado termal coa apertura de novos pozos e novas instalacións turísticas e fortalecer e pór en valor esta riqueza en clave de binacionalidade coa Arxentina. Apostan pola desestacionalización e confían ademais de na gastronomía nos seus viños, que están en fase de expansión. De feito, á marxe do clásico Tannat están na actualidade cultivando e producindo viño con variedade Albariño. No norte do país chama a atención a presa de Salto Grande, que comparten uruguaios e arxentinos. Con 5.000 hectómetros cúbicos de capacidade, ten 140 quilómetros de lonxitude, unha ponte internacional e un museo. O doce de leite ou o mate Uruguai comparte ademais coa Arxentina cando menos o doce de leite, o asado, o tango e o mate, aínda que existen particularidades e cada un reivindica o seu. Sorprende ver pola rúa novos e maiores co termo de auga e o recipiente, denominado "bombilla", para o mate a todas horas. É a bebida nacional e Uruguai é o país con maior consumo de mate por persoa a nivel mundial. Unha bebida con sabor amargo, que conta cun cesto propio individual para o seu traslado pola rúa e adorna os postos de recordos por todo o pais. Tamén chama a atención ver á venda madeira para facer asados no campo e incluso na cidade. Os veciños reúnense ao pé das súas casas para facer lume e asar carne. Cada un ten a súa receita para lograr a perfección no asado de tenreira fundamentalmente. Os restaurantes ofrecen sempre o asado como reclamo e un dos pratos típicos é o "chivito", o pincho nacional que substitúe un sandwich ou unha hamburguesa. Un bocadillo que pode ir con pan ou empratado e que ten como base un filete de tenreira recheo de xamón e queixo, o cal pode levar como complemento ovo ou leituga e tomate. Ademais pode engadirse cebola acaramelada e outros ingredientes como cogombro ou unha vinagreta, que se pode consumir a calquera hora. O doce de leite acompaña multitude de sobremesas, fundamentalmente o flan de ovo, e os alfajores son con moito as estrelas doces do país, presentes en todas as mesas. O tango uruguaio ten a súa orixe nas zonas máis pobres de Montevideo cara a 1880 e está moi presente na vida do Uruguai. Son xente servicial e agradable, sempre teñen un sorriso para os visitantes, aos que están desexando recibir. Neste ano 2023 Uruguai ten un marcado selo galego, que de seguro terá unha continuidade no tempo. Galiza exporta experiencia termal No mes de outubro tivo lugar nas localidades de Salto e Paysandú a feira de termalismo Termatalia, unha cita nada en Ourense hai máis de vinte anos e que se celebra de modo itinerante nos países da América Latina cada dous anos baixo a tutela de Expourense. Uruguai contou coa presenza de numerosos expertos galegos en materia termal, que trasladaron a importancia de aproveitamento de saúde das augas termais existentes no país máis aló do uso recreativo e lúdico que teñen na actualidade os complexos termais uruguaios. Un compromiso que conta co apoio do Ministerio de Turismo que dirixe Tabaré Viera. O vicerreitor ourensán da Universidade de Vigo, Francisco Javier Rajo, destacou en Uruguai a posta en marcha do Campus da Auga na capital das Burgas e puxo en valor a colaboración en materia de investigación que contribúa ao aproveitamento da riqueza termal e a interactividade co tecido produtivo. Uruguai ten en marcha distintas prospeccións na procura de novas fontes termais.