Transversal: o trazo azul da bandeira que hai en nós

Dicía Marcial Valladares que el quería ser galego e, ademais, parecelo. Referíase a parecelo pola fala, pola lingua galega que empregaba. Un xornal coma nós non só ten que ser bo, para ser preciso e necesario tamén ten que estar redactado na nosa lingua. Esa condición, presente nos postulados da empresa editora, foi a que nos levou a promotores e deseñador a concordar en que o til central da palabra nós podería e debería ser un trazo azul transversal, descendente de esquerda a dereita. O xornal non só debería imprimirse na nosa lingua, tamén debería parecer galego a primeira vista, só con botarlle un ollo no quiosque de prensa, no cabezallo do computador, no chío do X, no avatar do Instagran. Velaí o acento que escintila cada mañá e van xa mil veces despregado ao vento. No día seguinte á colocación da placa de honra no centenario de Murguía, o día 2 de febreiro de 2023, a Real Academia Galega convocou a primeira das xornadas arredor do intelectual, nas que tiven a honra de participar cun pequeno relatorio onde tentei explicar que o autor da nosa bandeira é o mesmo Manuel Murguía. Naquela intervención, fixen un percorrido polas imaxes e os textos que demostran esta afirmación. Velaí a pequena historia da bandeira galega, que xurdiu en 1891, só corenta e oito anos despois de que o Goberno español decidise estender a abandeira 'rojigualda' a todas as unidades militares, dando principio á que hoxe se coñece como bandeira española. A bandeira galega non a honrou ningún exército, pero foi izada nos mastros por vontade popular. Hoxe, todos coñecemos o significado da bandeira galega, pero desgraciadamente nada sabemos da intención simbólica que aí depositou Manuel Murguía. Podemos especular con que o trazo, a banda, é unha das chamadas pezas honrosas na partición dos escudos heráldicos, que, segundo algúns tratadistas, tería a súa orixe no talabarte que os cabaleiros levaban ao peito para termar da vaíña da súa espada. Tamén podemos deducir que a cor azul sería escollida por ser a do campo do escudo galego, xa mesmo desde que aparece por primeira vez no Segar's Roll, armorial realizado na corte normanda de Londres arredor de 1282. Loxicamente, como en todas as bandeiras, ese azul é unha cor franca, a idea da cor azul, sen ningunha indicación que a module. O 'azul celeste', o paralelismo da banda co río Miño, ou a orixe na bandeira marítima da Coruña, son o que se chama sobreescritas, interpretacións posteriores á creación da bandeira. Velaquí unha pequena historia visual da bandeira azul e branca. Unha bandeira branca? Durante o século XIX xeneralízase a idea de que a bandeira de Galiza é branca, pero Manuel Murguía móstrase pouco convencido cando afirma que «La bandera de Galicia es blanca. Tal al menos se dice y asegura generalmente». Branca, coa cruz vermella de Santiago, é a bandeira que izan nos mastros as Congregacións de galegos que se estabelecen por todo o continente Americano. Pero tamén durante o século XIX, na Galiza vai ir aparecendo a idea do azul en diversas bandeiras e estandartes, como a do Batallón Literario (1808) «de seda branca con cenefa azul», como sinalou o profesor Xoán Costa. A bandeira de Murguía En 1891, a Asociación Rexionalista Galega desprega grande actividade. Nese ano promove os Xogos Florais de Tui, a primeira vez que se fan na Galiza exclusivamente en galego; é o ano do concurso do Himno Galego na Coruña e tamén do solemne traslado dos restos de Rosalía desde Iria a Bonaval. No centro desa actividade política, Murguía aproveita a encomenda dun estandarte para o Centro Galego da Habana e crea a bandeira galega, tal como a coñecemos hoxe. A primeira aparición pública da bandeira foi precisamente o 25 de maio daquel mesmo ano 1981, durante o cortexo fúnebre que acompañou a Rosalía de Castro ao Panteón de Galegos Ilustres.