Historias da emigración: As xeracións do 'Montserrat'

Entre os anos 1960 e 1974 arredor de 250.000 galegos e galegas deixaron as súas veigas por un mundo que aínda non viran, onde traballarían sen parar para saír adiante. A situación do noso país, somerxido nunha ditadura, obrigábaos a marchar en busca dun futuro mellor. Abandonaban a Galiza partindo dos nosos portos a bordo de grandes buques como o Montserrat e o seu xemelgo, o Begoña. Enriba destas naves chegaban ás augas inglesas, no Reino Unido, converténdose así en emigrantes. No contexto dunha Europa de posguerra, o norte demandaba man de obra, sobre todo mulleres. Moitas galegas emigraron soas, mais tamén hai historias de matrimonios e familias emigrantes. Na planta baixa do Kiosco Alfonso da Coruña móstranse 15 mesas, e nelas dispóñense arredor de 200 pezas, entre fotografías, documentos e obxectos ligados á vida de diferentes persoas que viviron a experiencia migratoria cada unha de xeito diferente. Dúas das mesas están dedicadas a dous oficiais dos buques da Compañía Transatlántica e outras dúas dedícanse ao Begoña. Na planta alta, disponse a testemuña do embarque de emigrantes naquelas viaxes desde os portos da Coruña e Vigo: 22 fotografías de Manuel Ferrol, de 1957; 22 fotografías de Alberto Martí, entre 1957 e 1964; unha proxección dun embarque de emigrantes en Vigo a través do NO-DO, e unha proxección do fragmento de Sempre Xonxa de Chano Piñeiro, que recrea o embarque do protagonista do filme na Estación Marítima de Vigo. Todos estes elementos son os que conforman a exposición As xeracións do Montserrat. Memoria emocional da emigración galega ao Reino Unido. O comisario do proxecto, Xesús Fraga, contactou con xente que emigrara a Inglaterra ou coas súas familias, no caso de xente que lamentabelmente xa falecera ou que pereceu durante a posta en marcha desta exposición, xa que hai varios anos que se vén preparando. Entrevistou estas persoas para coñecer ao detalle como fora a súa viaxe e a súa emigración. Nestas entrevistas “ían abrindo o seu álbum e a súa historia con moita xenerosidade”, relata. Moitos dos elementos expostos son un préstamo destas familias e outros proveñen de entidades ou museos como o Museo Marítimo de Barcelona, a Fundación Exponav de Ferrol ou a Sociedade Estatal de Participacións Industriais (SEPI). "Fixemos una selección dos elementos e as imaxes que pensamos que mellor encaixaban no discurso xeral de recuperar a memoria emocional da emigración”, indica Fraga. Trátase de cesións temporais, o que significa que todos os bens serán devoltos aos seus donos ao remate da exposición. A través desta colección nárranse aquelas viaxes entre os portos galegos e británicos. As historias de centos de emigrantes galegos, a través dunhas poucas, as de: Isabel, Elena, Andrés e Amelia, Pilar e Bernardo, Lourdes e Manolo, Antonia e Jose Luis, Tomás, Mia, e Tito. "Para min estas mulleres e estes homes son uns verdadeiros heroes", así se refire Xesús Fraga ás persoas emigrantes. Retornaron da emigración e fixeron unha contribución decisiva á historia das súas familias, e dalgún xeito tamén modificaron o seu país. Levan unhas vidas anónimas e tranquilas, pero son realmente heroínas e heroes, viviron situacións e fixeron esforzos e sacrificios que teñen esa épica das accións cotiás. Esta xente, coa súa visión e capacidade, foi cambiando moitas cousas, dun xeito case imperceptíbel, pero moi duradeiro. As historias de varias xeracións de galegos e galegas que cambiaron o rumbo das súas vidas e, con el, tamén o do seu país: son as xeracións do Montserrat. Rebuscar na memoria A proposta desta exposición remóntase ao ano 2020, cando o Consello de Cultura Galega contactou con Xesús Fraga para proporlle formar parte do arquivo de emigración. Pero a idea xurdiu incluso antes. Mentres o escritor investigaba a súa propia historia familiar ían saíndo outros casos de emigración de veciñanza, parentes... Había moitas historias que contar, que axudaban a "recompoñer cal é o lugar de onde vimos". Nestes relatos “sempre saía o nome do Montserrat e do Begoña como grandes portadores da nosa emigración”, de aí o título. Hai unha bisagra interesante, moita xente emigrou a Venezuela nestes buques e moita outra a Inglaterra, "así que tamén representa ese cambio de rumbo da emigración que deixa de dirixirse tanto cara a América e vira cara a Europa". A sociedade actual débelle moito á emigración, tanto en termos económicos, como culturais e de imaxinario. Moitas veces este feito pasa desapercibido para a xente, e non se lle dá a este acontecemento histórico o valor que realmente ten. Todo o que sexa dar a coñecer ou contribuír a que estas historias non quedaran no ámbito do privado, no esquecemento, senón que fosen máis coñecidas, “é algo que nos interesaba a todos”, comenta Fraga. Porque estes emigrantes eran os nosos avós, as nosas nais, hai xente que aínda está emigrada, xente nova que está emigrando na actualidade, recibimos inmigración no noso país... O espírito deste proxecto era contribuír a ese punto de encontro no que as distintas historias emigrantes se puidesen encontrar e converxer. The Guardian fíxose eco da exposición: “Travesías marítimas, limpeza e café de Connery: lembranzas de galegos que viñeron a Gran Bretaña. As xeracións de familias que abandonaron a España franquista para ir a Londres nunha migración medio esquecida serán homenaxeadas nunha exposición”, rezaba o titular. Isto supón un logro importante, porque moitas veces as sociedades de acollida son cegas, e non se dan conta do que ocorre ante os seus ollos. Así, seguro que para o lector habitual de prensa británica isto é algo novo. A emigración galega no Reino Unido non foi tan numerosa como a de Suíza ou Alemaña, pero existiu e a xente debe ser consciente desta parte da nosa historia. Pasado familiar A familia do comisario do proxecto está estreitamente ligada á emigración, de aí o seu grande interese polo tema e a súa iniciativa que tivo como resultado esta exposición. Para entendelo hai que coñecer primeiro a historia de Virtudes e Isabel, a súa avoa e a súa nai, respectivamente. Virtudes Edreira marchou de Betanzos a Reino Unido en 1961, deixando as súas tres fillas na Galiza. Precisamente foi alí para traballar e gañar diñeiro para poder mantelas, xa que o seu marido emigrara a Venezuela, mais non regresou. Ela proviña dunha familia humilde, así que non sabía inglés, nin nada sobre aquel país. Como a maioría das mulleres galegas que emigraban, traballou como limpadora. Anos despois, a súa filla Isabel fixo o mesmo recorrido, seguindo os seus pasos até Londres. Alí naceu o seu fillo, Xesús Fraga, que pasou parte da súa infancia no Reino Unido, antes de regresar á Galiza. Hai uns anos decidiu escribir sobre a vida da súa avoa, nun libro que titulou co seu nome: Virtudes. Co ánimo de contar a súa historia e a doutros que emigraron coma ela, ocorréuselle a idea de montar este proxecto, e así o fixo. De aí a escolla da foto de presentación, na que sae Virtudes no centro, rodeada das súas tres fillas. Ademais, na exposición, que se divide por historias de diferentes persoas emigrantes, tamén hai unha mesa dedicada á nai de Fraga, Isabel, na que se expoñen fotografías e obxectos relacionados ca súa vida alí. Investigando sobre as súas vivencias e as da súa familia atopou moitos casos similares. Viu unha oportunidade, aí había centos de historias que contar. E para el, a mellor forma de contalas era a través da memoria emocional, dos obxectos da vida cotiá nun país que non é o teu. Así, As xeracións do Montserrat. Memoria emocional da emigración galega ao Reino Unido relata a vida destas persoas descoñecidas que deixaron atrás o seu fogar en busca dun porvir mellor, lonxe do atraso da ditadura. Algunhas delas chaman verdadeiramente á atención e resultan impactantes. Historias que emocionan Hai moitos exemplos, entre eles, a exposición narra a historia dun matrimonio que tiña unha meniña acabada de nacer cando decidiron emigrar e deixárona aquí, porque a Inglaterra non permitían ir con crianzas. De feito, tiveron que levar consigo un documento no que aseguraban que non tiñan fillos. Foron xunto un cura e díxolles que el non podía facer dito documento porque bautizara a súa filla, pero que outro cura podía darlles un escrito que dixera que na súa parroquia non tiñan constancia de ningún fillo bautizado, e con iso era suficiente. Unha vez alá compraron unha cámara de fotos e cando viñan de vacacións facíanlle moitas fotos á nena, porque despois estaban 11 meses ao ano separados dela. Esas fotos eran un consolo nesta longa separación. Ao final, ao cabo de tres ou catro anos decidiron volver á Galiza porque non aturaban máis o estar separados da súa filla. Co tempo, regaláronlle a cámara a ela e segue na familia desde entón. Ese vello aparello fotográfico simboliza a dor causada por unha emigración forzosa lonxe da filla. Foron moitos os pais que deberon tomar decisións complicadas con respecto aos seus fillos e fillas á hora de emigrar. A exposición tamén reflicte a historia de Mia, cuxos pais emigraron cando era só unha nena. Nun primeiro momento deixárona cunha tía, despois internárona, mais ao final acabaron levándoa con eles a Inglaterra. Os primeiros meses non a escolarizaron, a crianza non sabía inglés. E ao final, contra todo prognóstico, acabou sendo catedrática emérita de Historia Internacional da London School of Economics. Esta muller tivo a oportunidade de facer unha carreira, un doutoramento, e ademais especializouse nas relacións internacionais históricas entre España e Reino Unido. Co seu talento e a súa capacidade de traballo, grazas á emigración, puido desenvolver esa traxectoria, que quizais se tivese ficado na ditadura, non tería sido a mesma. E como estas, na exposición As xeracións do Montserrat, pódense atopar moitas historias que desde logo non deixarán indiferente a ninguén. A mostra pódese visitar até o próximo 14 de xaneiro de 2024, no Kiosco Alfonso, nos xardíns de Méndez Nuñez da cidade da Coruña.