A cociña de Barro

Se cadra, a primeira vocación de Pepe Barro eran as artes plásticas, pero o deseño proporcionaba unha proxección máis ampla, unha oportunidade de chegar a un sector da poboación máis extenso e, xa que logo, de irradiar as mensaxes con maior influencia. Mais, se cadra, nos esbozos e bocexos que preparan un determinado deseño é onde se detecta con maior claridade ese elo que une as artes plásticas e o deseño, onde se descobre que os procesos de traballo non distan tanto. A Fundación Didac (Dardo Instituto do Deseño e das Artes Contemporáneas) exhibe até o 22 de decembro a mostra A cociña de Barro. Os cadernos de deseño, unha exposición con 66 cadernos de distintos formatos utilizados polo deseñador durante unha boa parte da súa carreira profesional. "Non sei até que punto son comparábeis", explica Barro en conversa con Sermos Galiza. "A arte e o deseño empregan estratexias moi diferentes. Un artista pode darlle voltas ao mesmo tema toda a vida e confiar en que, se non o entenden agora, entenderano co paso do tempo e co desenvolvemento da súa obra. O deseño, pola contra, precisa dunha comunicación inmediata, necesita que o espectador capte a mensaxe á primeira vista. Mais si que é certo que cando ves os cadernos dun artista decátaste de que existe esa mesma vontade de atopar unha solución plástica ao que tes na cabeza. Son os lugares de onde abrollan as ideas". Nos cadernos presentes en Didac recoñécese a xénese de toda unha serie de obras que agora forman parte do imaxinario da Galiza contemporánea. "Os cadernos son apuntamentos que un fai para si mesmo, é imposíbel que inclúan todo o que un ten na cabeza á hora de abordar un traballo. Porén, ao velos agora, doume de conta de que existe unha continuidade arredor dun tema que é a que acaba dando lugar a unha determinada imaxe". Barro comezou a traballar en cadernos no ano 1993, antes traballaba en papeis soltos. E, desde logo, a exposición non abrangue todos os que realizou. "O bo de traballar en cadernos e que se conserva todo e se pode consultar con facilidade o proceso que seguiu un determinado traballo. Pero é que ademais eu emprégoos un pouco como cadernos de bitácora: integro neles ideas que se me ocorren, imaxes que atopo e que vou colando nas súas páxinas ou mesmo distintos tipos de papeis que me interesan pola súa textura ou pola súa gramaxe. En certo sentido, os cadernos son un laboratorio". Deseños de Pepe Barro. Co paso dos anos, os cadernos van mostrando menos imaxe e máis texto, como se cada vez o deseñador precisase de menos "adestramento" da man para lograr o seu obxectivo. "Si e non. Por unha parte, si é certo que a experiencia vai reducindo o tempo que se precisa para chegar a un resultado concreto, necesitas menos ensaios. Pero por outra, ese cambio tamén reflicte a aparición dos ordenadores e a función principal que van adquirindo nos procesos de creación: cada vez se fan máis probas directamente na pantalla, co cal o número de esbozos diminúe. No meu caso, tamén ocorre que traballei moito tempo con socios que se encargaban de desenvolver as miñas ideas, eu dedicábame case en exclusiva ao traballo conceptual. Desde hai uns anos, porén, traballo só e iso fixo que o meu emprego do ordenador aumentase considerabelmente". Mais as máquinas facilitan o traballo e, ao mesmo tempo, limítano ás solucións que os programas poden dar. "Si, é unha dialéctica que cada persoa, en función da súa experiencia e das ideas coas que aborde o traballo, resolve como pode. Tamén se pode dar o caso de que un traballo concreto se faga case directamente na pantalla e que outro, pola súa natureza, precise de darlle máis voltas no papel. Se te fixas, na exposición están presentes casos nos que podes ver nunha soa páxina diferentes variacións sobre un mesmo tema. E iso na pantalla é máis difícil". Cultura e política No caso de Barro, a vocación creadora e o compromiso político xurdiron ao mesmo tempo, o que explica que o seu primeiro traballo "profesional", cando aínda era un estudante, fora un cartel gravado en linóleo, Homenaxe a Castelao, realizado en 1973 para financiar un ciclo de conferencias da Agrupación Cultural O Galo. Ese mesmo ano realiza Carta do pai, unha especie de cómic con texto de Darío Xohán Cabana, o cartel para a exposición Cómic galego no Círculo Mercantil, ou o gravado para o Grupo Ornitolóxico Galego -que logo daría lugar á Sociedade Galega de Historia Natural- fundado naquel 1973... Traballos que o deseñador recolleu nun pequeno libro en edición non venal que celebra os seus cincuenta anos de oficio. "Aínda non morrera Franco e, claro, iso condiciona moito o medio no que te desenvolves. Eu sempre defendín que o deseño é un traballo social e, por suposto, naquelas circunstancias, ese traballo social incluía a axitación, cultural e política. Eu sempre estiven moi ligado ao mundo da cultura, desde moi cedo, por exemplo, colaborei coa Agrupación O Galo. E iso, dalgunha maneira, foi dirixindo o meu traballo nesa dirección. Aínda que logo fun ampliando a miña carteira de clientes, esa querenza -tamén por decisión propia- sempre estivo aí. Na política tamén, porque militaba no movemento nacionalista e colaboraba con algúns traballos, pero a realidade é que non fixen tantos, o que pasa é que adquiriron un simbolismo importante e lémbranse máis que outros". É complicado que alguén non se cruzase cun traballo de Pepe Barro nun momento ou outro da súa vida: o deseño editorial de A Nosa Terra, do Diario de Galicia ou de Sermos Galiza e Nós Diario; a imaxe corporativa de Edicións Xerais, do Culturgal, do Consello da Cultura ou da mesma Academia; a camisola da selección galega; a renovación da Casa de Rosalía de Castro, o Museo Ramón Cabanillas de Cambados... En certo modo, seguir o seu traballo é unha forma de contemplar como se foi facendo o país. "Cando fas un deseño, por exemplo, para unha fábrica de queixos, estás inquirindo sobre como e a quen se vende ese queixo, sobre quen, onde e como o fai, sobre a quen llo vas vender, sobre, en definitiva, a sociedade de onde procede e á que vai dirixida. Mesmo sendo un produto comercial, estás elaborando un retrato sociolóxico. Pois imaxina cando se trata de institucións ou de obras culturais. Cando creamos a imaxe da Universidade da Coruña (UDC), por falar dun caso concreto, tiñamos que subliñar o que a diferenciaba da que entón era a única universidade da Galiza, a de Santiago de Compostela, que ademais era un monumento cultural de cincocentos anos. E daquela, tratamos de acentuar os novos valores e a frescura da UDC. Entón, si, hai todo un camiño percorrido en paralelo á historia do país". Ese itinerario polas últimas décadas, destaca, mostra moitas carencias, mais tamén moitos fitos que deben contribuír á dignidade e á autoestima. "A evolución política deste país non foi a que moitos esperabamos, desde logo, pero a creación da Autonomía creou un centro político e administrativo que propiciou que se espallaran certas ideas sobre a identidade galega, certa conciencia de país que permite que se aborden proxectos antes inimaxinábeis, mesmo a nivel local. Hai pouco inauguramos o Centro Etnográfico de Trabada. Como iamos imaxinar hai corenta anos que un concello rural poría en pé un proxecto como este, que afonda na identidade cunha certa ambición? É certo que a situación da Galiza segue a ser a que é, pero tamén o é que a realidade non medra ao mesmo ritmo que os nosos soños". O imaxinario simbólico Barro, que se considera sucesor de pioneiros do deseño como a Bauhaus ou os construtivistas rusos, que tiñan clara a proxección social da súa disciplina, é testemuña tamén de que o deseño é unha parte importante da creación do imaxinario simbólico dunha nación. De feito, algúns dos seus deseños -como a camisola da selección galega- fan parte xa dunha identidade compartida por xente de moi diversa procedencia. "Neste caso non sei canto hai de acerto no deseño e canto de celebración da consecución dun obxectivo tan desexado como era ter unha selección galega, perseguido por moita xente moi diferente. Mais si que foi moi ben aceptado e que mesmo agora podes ver persoas de todas as idades vestindo esa camisola. E claro, a min emocióname". Esa conciencia de que os símbolos son importantes lévao a estudar exhaustivamente o modo en que a cultura galega se foi expresando a través do tempo, desde os petróglifos prehistóricos até as máis avanzadas manifestación do deseño. "Trato de dialogar con esa tradición, que ten logros marabillosos, desde unha ollada contemporánea. E non sempre é doado porque, lamentabelmente, a cultura galega segue a ser unha descoñecida na Galiza, seguimos sendo a cultura B, e claro, se fago un traballo que dialoga cun emblema medieval, por exemplo, e a xente non recoñece ese emblema como parte do seu imaxinario, o deseño non vale, a mensaxe non vai chegar. Entón, ás veces é complicado dar con elementos que sexan recoñecíbeis para o público". Mais tamén hai casos en que é o propio deseño o que contribúe a un maior coñecemento dese símbolo preexistente. A revisión do escudo de Castelao para crear o logo do Consello da Cultura Galega, por exemplo, axudou a que o elemento orixinal se popularizase ente un público que quizais antes o descoñecía. "Aí o cliente si que coñecía o símbolo e, claro, é unha institución potente que ten moita actividade e moita visibilidade. E cando unha imaxe se repite millóns de veces, acaba sendo recoñecíbel pola sociedade". De feito, Barro mantén unha sección neste mesmo medio na que analiza as formas en que a cultura galega foi creando os seus propio símbolos e como estes se foron infiltrando no comercio, na industria, nos medios de comunicación... "Céntrome na idea de deseño gráfico do país mesmo cando non se chamaba así, estudando anuncios, etiquetas, logotipos... Ou a simboloxía céltica empregada pola xente das Irmandades da Fala, cuxo celtismo era a correspondencia cunha corrente intelectual que se estendía por toda Europa na altura. Creo que é bo rescatar estas cousas nas que a tradición se abraza co deseño europeo porque son motivo de autoestima e porque creo que os colegas novos deben saber que houbo outras persoas antes ca nós, que hai unha historia xa escrita e que hai que coñecela para aproveitala, para dialogar con ela e enriquecer o noso patrimonio cultural e simbólico. Son formas de comunicación que permiten que moita xente se decate de que aquí existe un país, e que o deseño está aí para reflectilo". Unha mostra ben acollida polo público e a prensa A coincidencia dos cincuenta anos na profesión con esta exposición podería marcar un deses momentos de balance dunha carreira, mais Barro semella permanecer alleo á transcendencia desa sincronía. "Si que, como é lóxico, se bota unha certa mirada cara a atrás e faise unha certa avaliación de como cambiaron as cousas. Pero a verdade é que teño moito traballo entre mans que non me permite parar a facer ese balance. Sigo mantendo unha grande actividade, porque o certo é que desfruto moito co meu traballo, e iso é unha fortuna nestes tempos". A mostra da Fundación Didac, en todo caso, si parece estar celebrando, á súa maneira, un reencontro co público. "Ao estar organizada pola Fundación Didac, entendo que é unha homenaxe realizada desde a propia profesión, e iso sempre se agradece. Pero ademais, polo que me din, é unha exposición cunha grande acollida entre o público, e iso é aínda máis reconfortante. Cando lles propuxen mostrar os cadernos esperaba que espertase un certo interese, pero non crin que ía chamar polo público desta forma. Mesmo desde Didac dinme que están sorprendidos pola cantidade de xente que visita a exposición. Por outra parte, os medios de comunicación tamén están dando conta desta mostra cunha intensidade pouco habitual, así que non podo estar máis que contento e agradecido".