onomástica

O libro que recolle as achegas presentadas na VII Xornada de Onomástica Galega pode descargarse na sección de publicacións de academia.gal

Navaza ingresará na Real Academia Galega como membro de número este sábado nunha sesión extraordinaria pública que terá lugar no salón de actos da institución a partir das 12:30 horas. O filólogo e escritor pronunciará o discurso titulado Nomes de persoa na toponimia de Lalín, centrado na súa terra natal. Daralle resposta Antón Santamarina, coordinador do Seminario de Onomástica.

A entrada na Academia do filólogo e escritor oficializarase o próximo 5 de novembro coa lectura do discurso 'Nomes de persoa na toponimia de Lalín'.

Segundo o INE, no país hai máis de 68.426 persoas que responden ao nome de Manuel e outras 60.035 que se chaman María del Carmen.

A filóloga ingresou este sábado como membro de número da Real Academia Galega cun discurso dedicado á historia dos nomes propios, os apelidos e os topónimos galegos mais á súa relación coa identidade

Gonzalo Navaza vén de ser elixido membro numerario da Real Academia Galega (RAG). Especialista en Onomástica e autor de varias obras fundamentais neste campo, o seu labor, porén, esténdese ao campo da creación poética -Fábrica íntima, A torre da derrota, Libra-, á narrativa -Erros e Tánatos, Elucidarios-, á tradución -As flores do mal de Baudelaire, Os ensaios de Montaigne. En todas elas pódese adiviñar un enorme amor pola lingua, e tamén unha vontade de xogar con ela, de empregala de forma lúdica para achegarlle a cada frase un significado a maiores do puramente connotativo.

Entre outras conclusións que podemos extraer dos 230 apelidos analizados ao longo desta colección de suplementos é que contamos cun patrimonio onomástico realmente importante, malia que existan formas deturpadas, híbridas ou castelanizadas. Segundo o que se reflicte nas entrevistas que puidemos realizar a diversas persoas de distintos ámbitos (académico, político, social, musical, dramático e da investigación), a maioría restauramos os nosos apelidos ás formas correctas levados por un compromiso co idioma e a terra. Non xorde habitualmente unha colisión afectiva con outros membros da familia, senón que incluso son estimulados por tales actitudes. Texto Héitor Picallo

Remata o coleccionábel 'Onomástica nacida da terra'

A listaxe de apelidos analizados ao longo destes capítulos finaliza cun par deles vinculados con dous fitotopónimos (Xunqueira e Xunqueiras), así como outros tres máis que teñen relación con determinadas persoas posuidoras de granxas ou casas de campo (Xiance, Xixirei e Xove). Os documentos, de diversos fondos arquivísticos, enmárcanse nun período comprendido entre 1087 e 1606. E, ademais de lembrar a figura do galego Gómez Pérez das Mariñas e Xunqueiras (1539-1593), gobernador de Filipinas, concluímos esta entrega coa entrevista –sen dúbida reveladora– que lle puidemos realizar ao profesor Gonzalo Navaza, un dos investigadores máis destacados na onomástica e toponimia galegas. 

Neste fascículo imos analizar un par de zootopónimos (Serpe e Xerpe), catro fitotopónimos (vinculados coa presenza de plantas leguminosas do xénero Sarothamnus), un hidrotopónimo de orixe indoeuropea (Xallas) e un nome de lugar relacionado coa existencia dunha granxa fértil ou vizosa (Vilaverde). Os documentos consultados para esta ocasión están comprendidos entre os anos 871 e 1618, aínda que o peso recae fundamentalmente nos textos baixomedievais. Este fascículo, por outra banda, remátase cunha esclarecedora entrevista realizada a Ana Isabel Boullón Agrelo, profesora titular do Departamento de Filoloxía Galega da Universidade de Santiago de Compostela. 

Ademais de traer até nós os motivos polos que Roberto Vilameá Ponte decidiu restaurar os seus apelidos, desta volta introduciremos a nosa curiosidade en topónimos que teñen que ver coas leiras localizadas ao pé dun curso fluvial, así como tamén aquelas granxas medievais posuidoras de certas particularidades. Estas poderán distinguirse pola súa localización (Vilameá, ou granxa do medio), polo seu tamaño (Vilamaior, granxa de considerábel tamaño), pola súa aparencia (Vilamor, granxa escura), ou polos seus propietarios. Unha persoa denominada Marinus será quen de gobernar un lugar chamado Vilamarín e mulleres da alta sociedade diranse señoras de Viladóniga ou Viladonga. 

Ocupará a cadeira que quedou vacante tras o pasamento de Xosé Ramón Barreiro.

Neste fascículo abordamos varios fitotopónimos que teñen que ver co Ulex europaeus (referímonos a Toxeira, Toxeiro, Toxo e quizais Toxa). Uveira igual forma parte deste tipo de topónimos, pois vincúlase coas uvas e, por conseguinte, coas explotacións vitícolas. Porén, tamén queremos tratar aquel apelido que nomeou os escritores estradenses Avelina e Marcial Valladares. Por outra banda, entre os textos utilizados para documentar tales apelidos e topónimos facilitamos un que vén ser un contrato de compravenda de animais de tiro; outro, curiosamente, achega o proceso inquisitorial contra Tomé Toxeiro, crego de Xestoso (Monfero), por ter celebrado varios sacrilexios e cerimoniais seica demoníacos. 

Neste fascículo analizaremos catro fitotopónimos (Soutomaior, Teixeira, Teixeiro e Teixido), tres topónimos vinculados co material construtivo tella (Tella, Tellada e Tellado), un haxiotopónimo (Santomé) e un antropónimo (Tomé). Alén disto, daremos conta de varios lugares do mundo denominados Soutomayor ou Sotomayor ao tempo que se lembran os vicerreis de Nova España (García Sarmiento de Soutomaior) e Navarra e Aragón (Fernando de Andrade e Soutomaior), os dous nacidos na Galiza.

Desta volta son varios os posíbeis antropónimos aquí analizados (Sesto e Sisto), un orotopónimo (Serra) e os fitotopónimos (Souto, canda algúns dos seus derivados). A documentación, conservada en distintas institucións arquivísticas, está comprendida entre os anos 1248 e 1629, e nun acordo do século XVI achegamos un contrato de aprendizaxe de boticario do que ha ser alumno Gonzalo Souteliño. Este último persoeiro porta, ademais, un apelido hoxe desaparecido, aínda que subsista na forma non restaurada Sotelino. Por último, tamén cicelamos un pouco na biografía do pirata pontevedrés Benito Soto.

Pouco a pouco, ao longo destes fascículos, fomos achegando unha boa manchea de documentos que nos identifican como pobo desde o idioma, a onomástica e a toponimia. Nesta ocasión haberá uns cinco textos da Plena Idade Media, case outros tantos do Baixo Medievo e media ducia máis da Idade Moderna. Por outra banda, recordaremos o trobador lugués Johan Romeu e teremos espazo para lembrar a guerrilleira antifascista republicana Balbina López Toxo, unha das persoas que loitaron contra os nazis en Francia.  

A RAG organiza hoxe en Pontevedra a VI Xornada de Onomástica, que reunirá especialistas en distintos ámbitos para profundar no patrimonio toponímico do país.