memoria

A sublevación militar leva parella a represión física, económica, laboral e a Xurisdición Militar para aniquilar os opositores políticos ao golpe.

Montse Fajardo é xornalista e escritora especializada en memoria histórica.

As pezas lanzaránse a semana próxima, unha por día, na web e na canle de Youtube da Deputación de Pontevedra. 

A música, o teatro ou o audiovisual, eixo das propostas galardoadas por este certame que convoca a Deputación da Coruña.

Neste artigo pretendemos mostrar algunhas das preocupacións e ideas de Murguía, propias unhas veces, alleas outras, mais sempre ao servizo de Galiza. El foi o aglutinador de todo un movemento que comprendeu que Galiza necesitaba conformar símbolos e institucións e afortalar a cultura e a literatura mentres non se puidese organizar politicamente.

Contan que cando Rosalía de Castro sentiu que se lle esvaecía a vida pediulle á súa filla Alejandra que abrise a fiestra para sentir o mar. Alejandra Murguía tiña 26 anos e, dende que a súa nai enfermara, non se separara da aba da súa cama. Soltaría a débil man Rosalía para abrir a fiestra ao aire do verán, que indiferente, entraría na habitación da casa da Matanza para inundar cada recuncho coa súa morna fasquía e para levar o último alento de Rosalía sobre a terra que tanto cantara, e sobre a auga que discorría entre as vizosas e verdes orelas do Sar.

O Museo Etnográfico de Ribadavia exhibe, até o 31 de marzo, dúas placas de estampas do proxecto 'Visite Galicia' que, na primeira metade da década de 1930 e até o golpe de Estado de 1936, pretendía difundir os valores do país e que poderían constituír o primeiro arquivo fotográfico que contén unha visión xeal da Galiza. 

Un cento de persoas homenaxearon ás persoas executadas -Siervo González Rivas, Graciano Paz Amieiro e Manuel Rodríguez Núñez- o 11 de xaneiro de 1938 no lugar da Rocha, en Mondoñedo, por un grupo de gardas civís e falanxistas.

Casaio (Carballeda de Valdeorras) é un dos lugares nos que conflúen guerrilla, forzas franquistas, falanxistas, espías internacionais e aldeáns. A súa Cidade da Selva será o único lugar no que persiste unha fronte física de batalla até o ano 1946. O traballo arqueolóxico e investigador do colectivo Sputnik Labrego leva desde 2017 escribindo a historia deste enclave. Ese labor e o seu contexto, coas testemuñas aínda vivas dese período, poden verse nun documental dirixido por Miguel Riaño que comezou en setembro de 2022 a súa andaina polas salas do país e percorrerá, ademais, numerosos lugares do Estado español.

José María espera na parada do bus de San Miguel do Campo (Nogueira de Ramuín). Estamos nos anos 50. Agarda pola chegada de Alan Lomax, que se despraza até alí para gravar, para a súa recompilación de música popular, a melodía do chifre dos capadores. A gravación chega ao músico de jazz Miles Davis quen, fascinado pola súa sonoridade, fai unha versión dela no seu álbum Sketches of Spain. Hoxe, 70 anos despois, Celita recorda a historia do seu tío suxeitando entre as mans o chifre cuxa melodía deu a volta ao mundo.

O Comité de Memoria Histórica de Celanova e a Fundación Moncho Reboiras están a traballar na recuperación da obra do poeta, activista e intelectual celanovés Xosé Velo, un labor que xa dá os seus primeiros froitos. Hoxe, cando fai 90 anos a publicación en Celanova do primeiro e único número de Adiante, semanario da Mocedade Galeguista, ambas as institucións publican un anticipo do disco Adiante. A palabra de Xosé Velo, no que o músico Sindo Otero recrea e musica cinco poemas do prolífico autor.

Velo fora, precisamente, un dos fundadores daquelas mocidades galeguistas e editor do semanario Adiante, que dá título tamén a un dos poemas recuperados para este álbum musical, que se está a gravar nos estudos Visué de Suevos (A Coruña), co acompañamento nas voces de Camila Álvarez e Manuel Abalo, e no piano e na produción de Nacho Varela.

Este traballo, informan desde ambas as entidades, constará de cinco pezas orixinais con letras de Xosé Velo, entre as que se inclúen dous poemas manuscritos polo propio Velo e un audio coa súa voz. O poema que titula o disco, Adiante!, escribiuno en 1932.

Sindo Otero Badás, nado en Bande en 1965, é músico de profesión e ex membro de Kérkennai, formación coa que actuou a nivel nacional e internacional. En 2020 xa presentara unha versión musicada do poema Carceleiriña, que fai parte tamén desta obra.

Ducias de vestixios do franquismo perviven en espazos públicos e privados na Galiza, desafiando a Lei de memoria histórica 15 anos despois da súa aprobación. Placas en igrexas e prazas e até nomes de rúas ou escudos franquistas en edificios oficiais conforman unha lista de simboloxía que semella resistirse a desaparecer.

Censura, persecución, exilio. A historia da cultura baixo a ditadura é un ronsel ben negro. Pero a escuma branca tamén sucaba o mar nunha resistencia múltiple que floreceu desde abaixo en múltiples iniciativas abertas desde os anos sesenta. O teatro foi un espello no que mirarse, e a directora de Sarabela Teatro, compañía fundada en 1980, Ánxeles Cuña Bóveda (Poio, 1957), debulla algúns dos fitos dese tempo de esforzo e activismo.

O chamado Campo das Laudas conta xa con nove destes monumentos de pedra: o dedicado a Xosé Cortizo González será o décimo.

Mesmo cos ingredientes que permiten outorgarlle o cualificativo de mito ou lenda á figura do mariscal Pardo de Cela, aínda así a máis rigorosa investigación actual recoñece que o relato tradicional, pertinazmente vivo na área en que se desenvolveron os feitos, non pode ser obviado á hora de reconstruír unha historia na que abondan baleiros e incertezas.

Desde os seus inicios, a nova  dinastía real castelá axiña se mostrou fortemente belixerante contra o reino de Galiza; último bastión dos leais a Pedro I e á casa de Borgoña. A súa aversión, e especialmente o seu desdén polos asuntos galegos, acabou por ser transmitida quer aos círculos cortesáns quer ao propio vulgo castelán, conformando os primeiros estadios da galaicofobia.

O galego atinxiu un grande esplendor literario nos séculos XIII e XIV a través das cantigas trobadorescas. Mais a unidade lingüístico-cultural que reflicten hai que a pór en relación directa coa identidade política 'galega' dos reinos da Galiza e de Portugal, cuxo idioma chegou a se converter en lingua lírica de todos os reinos cristiáns da península, coa excepción de Cataluña.

Cunhas orixes que se remontan á Alta Idade Media, os mosteiros femininos bieitos -que asumiran a Regra moi entrado o século XII- chegaban ás portas do Renacemento revestidos de románico, con sólidos patrimonios monásticos, poderosos abadengos femininos - con dereitos patrimoniais sobre igrexas e mosteiros, e o que é máis, sobre a terra- e convertidos, moitos deles, en grandes factorías cun importante poder económico.