Paco Trigo, o futbolista salvado polo 'Diaño'

OReal Club Deportivo da Coruña é un club que na actualidade vive o peor momento da súa historia, pois nunca antes militara durante catro anos consecutivos na terceira categoría do fútbol estatal. Facendo bo o dito de "calquera tempo pasado foi mellor", a afección branquiazul adoita evadirse da realidade botando a vista atrás, cara a un glorioso pasado recente. Rapaces e rapazas que aínda non naceran cando Fran, Valerón e compañía protagonizaron o Centenariazo aquela noite do 6 de marzo de 2002 acoden cada 15 días a Riazor portando as camisetas daquela época, nun fenómeno que até provocou un boom inflacionario no mercado da segunda man. O club, consciente desta situación, tamén se subiu ao barco da nostalxia, deseñando cada tempada equipacións con inspiracións retro, indagando no seu arquivo na procura de trofeos antediluvianos e organizando homenaxes ás súas maiores lendas, como no recente Teresa Herrera, dedicado a render tributo a Bebeto, Mauro Silva e Álex Bergantiños. Mais no seu exercicio memorístico o Dépor como institución nunca reivindicou os protagonistas doutra época convulsa da súa historia, a do golpe de Estado, un tempo no que incluso chegou a ser fusilado un dos seus homes, Bébel García. Asasinado o 29 de xullo de 1936 xunto con dous dos seus sete irmáns, France e Jaurés -coñecidos como os irmáns da Lejía, polo negocio ao que se dedicaba a súa familia- en Punta Herminia, o seu pecado a ollos do novo Réxime xurdido foi pertencer ás Xuventudes Socialistas Unificadas e formar parte das milicias antifascistas que trataron sen éxito de defender a cidade dos franquistas despois do alzamento. Esa efeméride que ano tras ano o club -que non a afección- esquece de recordar nas súas canles oficiais foi inmortalizada polo mesmísimo Eduardo Galeano nun relato que titulou Última vontade, e no que recolleu o último desexo do outrora veloz extremo deportivista nos intres antes de ser fusilado: "-Un momento -manda. E os soldados, galegos como el, futboleiros como el, obedecen. Entón Bebel desabrocha a bragueta, lentamente, botón tras botón, e de cara ao pelotón bota unha larga mexada. Despois, abrocha a bragueta: -Agora si". Milagre no cabaré O de Bébel García é o caso máis representativo da represión sobre os futbolistas herculinos, pero non o único. Un dos seus compañeiros nese Dépor de pre golpe de Estado, Francisco, Paco, Trigo, estivo a piques de correr a mesma sorte que o da Lejía, e só un milagre en forma de Pequeno Diaño o evitou, xusto cando ía ser paseado. Así o explican para Sermos Galiza o seu fillo Fernando Trigo e o seu neto do mesmo nome, lembrando como Hilario Marrero, "un Ronaldo daquela" alcumado o Pequeno Diaño, salvou a vida do seu devanceiro. Marrero, talentoso interior con moito gol que encandeou no Deportivo de finais dos anos 20 e comezos dos 30 do século pasado, tanto que foi traspasado ao Madrid, estaba pasando uns días de asueto na cidade herculina cando o sorprendeu o golpe de Estado, tal e como relata o seu fillo no libro Heroes dos dous bandos. Aquela A Coruña gris e escura inmediatamente posterior ao 18 de xullo agochaba un pequeno foco de diversión cando caía a noite, un cabaré a carón do xa desaparecido cine Goya na rúa do Orzán, onde a día de hoxe continúan concentrándose os locais de ocio nocturno. Frecuentado por xente nova e de elevado poder adquisitivo, os futbolistas conformaban un sector fiel da clientela, entre eles Paco Trigo, quen, nunha situación similar á vivida por Hilario Marrero, se atopaba na Coruña pasando as vacacións logo de dar o salto un ano antes desde o Deportivo até o Rácing de Santander. O conxunto cántabro por aquel entón adoitaba coquetear coa zona nobre da clasificación, como acredita o seu cuarto posto na última tempada completada antes do golpe, a 1935/36, rematando a tan só dous puntos do segundo (Madrid) e a catro do campión, o Athletic de Bilbao de Gárate e Iraragorri. O gardameta estaba na pista de baile do cabaré unha desas noites inmediatamente posteriores ao golpe cando de súpeto irrompeu un grupo de falanxistas que tiña moi claro a quen buscaba. Non tardaron en collelo do brazo e sacalo fóra do bar sen darlle ningunha explicación. Ían pasealo. "Como el vivía na rúa da Torre, e ademais xogara xunto con Bébel no Deportivo, relacionárano cos da Lejía", afirma o seu fillo Fernando. Por fortuna, no momento que traspasaban o limiar da porta para saír do cabaré, dispúñase a cruzalo para entrar, como caído do ceo, o Pequeno Diaño. A fama do internacional, que estivo no Mundial de 1934, levou a que os falanxistas o rodearan para saudalo e pedirlle autógrafos, momento que Trigo aproveitou para interpelar ao seu colega, que non só o recoñeceu de inmediato, senón que tamén foi consciente do que aí estaba sucedendo. "Onde ides co meu amigo Paco Trigo? Non sabedes que este señor é o gran porteiro do Santander, un home moi famoso?" preguntou á partida de falanxistas o interior do Madrid. Estes, en voz baixa, recoñecéronlle que se dispuñan a pasealo, ante o cal Hilario Marrero puxo pé en parede dicindo que sen dúbida se traba dun "erro" e que ao día seguinte podían ir á comisaría a aclarar "toda esta lea". A valentía do ex deportivista salvou a vida de Trigo, como lle admitiu expresamente un dos falanxistas, quen pasou de pretender asasinalo a solicitarlle a sinatura dun autógrafo en cuestión de segundos. "O rapaz con máis mala sorte que pisou un campo de fútbol" Porén, semella que Paco Trigo gastou toda a sorte de golpe esa noite do 36, como demostra a definición que fixo del un cronista da época, que o considerou "o rapaz con máis mala sorte que pisou un campo de fútbol". Rematada a guerra civil española o gardameta volveu a Santander para reintegrarse na disciplina daquel Rácing que tanto sorprendera antes do conflito. Porén, Pedrosa e Orencio bloquearon o seu camiño á titularidade, á que non accedeu até a xornada 12. Desde ese momento parecía ser xa un fixo tanto nos esquemas do técnico Óscar Rodríguez -até a súa destitución na décimo cuarta data- como nos do seu sucesor, Cristóbal Martí. O preparador catalán apostou polo porteiro galego para defender a meta cántabra no seu debut, que tivo lugar o 10 de marzo de 1940 en Bilbao ante o Athletic, encontro fatal que sería o derradeiro na carreira de Paco Trigo. No minuto 75, o dianteiro vasco Victorio Unamuno traspasaba a liña defensiva do Rácing de Santander e o gardameta, como era costume na época, lanzouse con bravura para intentar atrapar a pelota, pero o único que apañou foi un fortísimo golpe co xeonllo do artilleiro roxibranco. Contrariamente ao que acontece actualmente, pois os profesionais esaxeran sen pudor a dor a consecuencia das entradas para ver se poden rañar un cartón amarelo para o rival ou algo de tempo ao cronómetro, Trigo trata de seguir sobre o céspede, pero non pode e o seu compañeiro Manín manda dunha patada o balón fóra do campo para que poida ser atendido, sendo trasladado ao banco dos suplentes por varios dos xogadores. Ante a gravidade do seu estado foi trasladado "coa máxima urxencia", segundo se pode ler na prensa do momento, desde o vello San Mamés até o sanatorio do doutor Errazu. Alí lograron evitar que perdera a vida, incluso a pesar de que no seu cuarto día de ingreso sufriu un empeoramento que levou a practicarlle transfusións de sangue, pero non puideron facer nada para salvar o seu ril dereito nin os seus vasos renais, que lle foron extirpados mediante unha nefrectomía. Non era esta a primeira vez que Trigo tiña un incidente similar, pois xa defendendo a camiseta do Deportivo, nun partido ante o Avilés, recibira outro golpe, esa vez unha patada na cara que lle producira unha forte hemorraxia nasal que o levara á mesa de operacións. Lamentabelmente, e a diferenza do acontecido cando defendía as cores branquiazuis, o coruñés viuse obrigado a colgar as botas de forma definitiva. Unha referencia hostaleira na Galera, a rúa dos futbolistas O fillo de Paco Trigo destaca que o seu pai foi o pioneiro da terna de xogadores do fútbol que perderon un ril, completada polo tamén porteiro -e posteriormente adestrador e polemista televisivo- Jorge D'Alessandro, curiosamente tamén nun choque ante o Athletic de Bilbao, e o dianteiro do Real Madrid Carlos Alonso Santillana, no seu caso a causa dunha anomalía xenética. A solidariedade co malogrado gardameta non se fixo esperar, e unha tras outra sucedéronse durante a súa longa estadía no sanatorio bilbaíno as visitas protocolarias e os comunicados de ánimo de federacións, compañeiros, particulares e clubs como o Sevilla, o Salamanca, o Zaragoza ou un Celta de Vigo que lle inflixira aínda no Dépor a maior goleada que recibiu na súa traxectoria, "oito goles que xamais se esquecen, como xogaron aquela xornada Lilo, Polo, Vega e Nolete!", recordaba Paco Trigo nunha entrevista a un medio madrileño anos despois do seu adeus ao fútbol de elite. Os ingresos dun partido homenaxe a beneficio seu entre Rácing de Santander e Athletic de Bilbao en xuño de 1940, unido ás pensións que pasou a percibir logo do suceso, permitíronlle, como facían tantos futbolistas da época logo de retirarse, dedicarse ao negocio da hostalería. Nacía así o Bar Trigo, situado na herculina rúa da Galera, xusto enfronte dun negocio que aínda continúa operando desde aquela época, A Bombilla. Anos máis tarde, e uns poucos metros máis ao sur, a carón da actual praza da Galera, tivo o seu café outro xogador, Luís Suárez, mentres que xa moi próxima á rúa Nova estaba o Otero, propiedade do medallista olímpico en Amberes 1920 e ex de Deportivo e Celta. "O bar do meu pai -di o seu fillo Fernando- axiña tornou nun lugar por onde pasaban os equipos para papar mariscadas despois dos partidos nun reservado que tiña na parte de atrás. Lembro que eran habituais, ademais das do Deportivo, grandes figuras como Di Stéfano, Puskás ou Gento". Mais as palestras, ora con rutilantes estrelas, ora cos parroquiáns, non foron a única vinculación que mantivo Paco Trigo co mundo do fútbol despois da súa retirada. Non decorreran nin un par de anos despois da lesión que o apartou para sempre dos terreos de xogo cando, aínda algo convalecente, aceptou a proposta do modesto Club Silva, fundado precisamente en 1940, o ano do choque fatal con Unamuno. Ao conxunto coruñés levouno a ser campión do seu grupo, finalizando como subcampión da Coruña tras caer derrotado na final ante o Marte. Pero, o que é máis importante, Paco Trigo tivo unha relevancia capital no futuro da maior figura que deu o fútbol galego, Luís Suárez Miramontes. "O deporte era moi diferente naquela época. El non era secretario técnico, nin traballaba para o Deportivo, pero tiña contactos no club e recomendoulles que lle botaran un ollo a un rapaz de Monte Alto". O que chegaría a ser distinguido co Balón de Ouro en 1960 -e co de Prata en 1961 e 64 e o de Bronce en 1965-, en agradecemento, cando fechou a súa fichaxe polo Fútbol Club Barcelona, na primavera de 1954, entregoulle ao seu valedor a súa primeira licenza como futbolista do Deportivo, expedida o 14 de marzo de 1953, sete meses antes do seu debut co primeiro equipo branquiazul, precisamente ante o Barça nun partido que perdeu por 6-1, marcando o único gol deportivista outra lenda, Manuel Fernández, 'Pahíño'. Os Trigo, estirpe de futbolistas Paco Trigo perdeu a vida con só 59 anos o 11 de setembro de 1970, 30 anos despois do incidente con Unamuno que acabara coa súa traxectoria futbolística. A nova ocupou amplos espazos na prensa local, e no funeral, na céntrica igrexa de San Nicolás, xuntáronse caras moi coñecidas dun fútbol enraizado na xenética dos Trigo até o punto de que un dos seus fillos, tamén coñecido como Francisco, seguiu os seus pasos, aínda que non no Deportivo, senón no Celta. Alí chegou por consello do seu pai, que en 1961 lle recomendou fichar polo conxunto celeste en lugar de por Betis e Sevilla, que tamén o pretendían.