Os nomes do terror

A Garda Civil é un corpo creado en 1844 con funcións de seguridade e orde pública, mais tiña tamén unha compoñente política: a súa creación estivo inicialmente na base do esforzo centralizador do Estado liberal, e posteriormente serviu tamén para o control de movementos populares agrarios ou obreiros. Despois do golpe a Garda Civil exerceu tamén un papel chave na política represiva, con enorme responsabilidade no control das milicias, a persecución da disidencia e a execución da represión extralegal. 

Na dinámica represora dos sublevados en xullo de 1936, tiveron especial protagonismo, sobre todo na represión extraxudicial, diversas milicias paramilitares como as de Falanxe, Xuventudes de Acción Popular e gardas cívicas (con diferentes nomes segundo a localidade). Neste artigo falamos da Garda Cívica que actuou na Illa de Arousa; utilizamos como fonte os datos achegados pola xustiza militar, que abriu procedemento por presuntos abusos e irregularidades cometidas polos xefes e outros membros.

Eliseo Fernández Fernández (Ferrol, 1967) é autor dunha abondosa bibliografía sobre os movementos sociais, a II República e a represión. Conversamos con el en relación co seu traballo sobre o papel da Garda Civil no operativo represivo na Galiza e que se publica no coleccionábel Os nomes do terror. 

Nun concello de pequena extensión como o de Betanzos, con apenas 24 quilómetros cadrados, e cunha poboación próxima aos 10.000 habitantes en 1936, a maioría aveciñados na cidade, a represión franquista-falanxista deixou un balance fúnebre de 36 vítimas.

Xosé Álvarez Castro (Pontevedra, 1953) é un dos historiadores de referencia  para o estudo da II República e da represión franquista en Pontevedra. Autor de volumes como Pontevedra nos anos do medo. Golpe militar e represión (1936-1939), achégase no coleccionábel Os nomes do terror aos vitimarios na Illa de Arousa. 

Esta é outra das biografías secuestradas ou silenciadas. Sergio Peñamaría de Llano, nado na Fonsagrada en 1914 e finado na Coruña en 2004, é presentado no relato oficial como un "hombre bueno". Nada se difunde da súa participación na represión en Valdeorras, nin da petición de penas de morte como fiscal militar, nin da súa entrega ao servizo do ditador para conseguir o Pazo de Meirás e a Casa Cornide para a familia Franco. Os tempos son chegados para coñecer a verdade e facer xustiza, retirándolle todo tipo de distinción e recoñecemento social.

Xesús Torres Regueiro (Betanzos, 1957) é un dos veteranos nos estudos da memoria na Galiza. Historiador de longo percorrido, autor desde fai décadas dunha chea de investigacións sobre os movementos sociais e políticos nas primeiras décadas do século XX, achégase neste traballo que pública Nós Diario en Os nomes do terror aos vitimarios de Betanzos

Manuel Monge González (Laguna del Duero, Valladolid, 1947) leva moitos traballando no ámbito da memoria. Ás veces como activista outras como investigador, nesta ocasión achéganos no coleccionábel 'Os nomes do terror' a traxectoria represiva do alcalde coruñés, Sergio Peñamaría

A igrexa oficial non foi neutral diante do golpe militar franquista, participa activamente na súa preparación, financiamento e xustificación, e ademais é unha ferramenta fundamental da represión. Se ben isto é así de xeito xeneralizado compre modular e matizar por territorios, por ordes relixiosas e mesmo por casos particulares de xeito que a intensidade na que se aplica o castigo divino contra os disidentes deberan ser analizadas en detalle. Aquí só nos podemos limitar a apuntar trazos xerais e pór algúns exemplos de mostra.

As máis de 600 vítimas deste territorio sufriron unha represión planificada, sistemática, regulamentada, burocratizada e xerárquica. O caso de Florentina Fernández é significativo e transversal aos tres concellos. Veciña de Mos, sufriu a actuación da Garda Civil e falanxistas do Porriño, da Garda cívica de Mos e de militares que se despregaron na busca de fuxidos. Tras a tortura, a do seu fillo e a queima da casa onde estaba agachado o seu home, deixaron o seu corpo mutilado nunha cuneta de Salceda.

Xoán Carlos Garrido (A Estrada,1965) é autor dunha investigación do papel da igrexa na represión na Galiza que mañá se publica no coleccionábel 'Os Nomes do Terror'. Filósofo, ensaísta e autor de diversos traballos sobre a represión, mestura a súa actividade investigadora  co activismo social no ámbito da memoria.

O golpe de Estado de 1936 supuxo para Compostela o mesmo que para moitos outros lugares onde os militares e as forzas que colaboraron con eles conseguiron impoñerse sobre os defensores da República. Dende finais de xullo fóronse pondo en práctica os diferentes repertorios de violencia que serían empregados para castigar a unha parte da sociedade pola súa lealdade ao réxime republicano. Santiago non foi unha excepción, pois os seus veciños tamén se viron involucrados nos procesos: como vítimas, pero tamén como verdugos. 

Xosé Ramón Paz Antón (O Porriño, 1957), músico, pintor, escritor e investigador leva moitos anos recuperando a memoria do período republicano e da represión franquista  na Louriña. A cuarta feira pública en 'Os nomes do terror' de Nós Diario un artigo sobre os vitimarios nesa comarca

Logo da declaración do estado de guerra e do conseguinte levantamento militar contra a República, os golpistas e mais os seus partidarios comezaron unha implacable persecución e depuración de todas aquelas persoas consideradas desafectas ao movemento sedicioso. Coa constitución da denominada Junta de Defensa Nacional e as Delegacións de Orde Pública, os novos órganos de xustiza pasaron a depender das autoridades militares, que baixo a xurisdición de guerra comezarían a deter e xulgar a todos os opositores ao tempo que suspendían a legalidade institucional republicana. 

Rafael García Ferreira (Compostela, 1990), investigador da Universidade de Santiago de Compostela (USC) e membro do grupo Histagra fai parte das novas xeracións de investigadores que están a traballar sobre os vitimarios. Conversamos con el sobre a dialéctica represiva en Compostela, que achega ao coleccionábel 'Os nomes do terror'. 

Carlos Nuevo Cal (Viveiro, 1958) é un dos veteranos nos estudos da memoria na Galiza. Cronista oficial de Viveiro, autor desde hai décadas dunha chea de investigacións sobre os movementos sociais e políticos nas primeiras décadas do século XX, achégase neste traballo que a terceira feira pública Nós Diario en 'Os Nomes do Terror'  aos vitimarios na Mariña

En contraste co ambiente popular, na Ría de Vigo a Patronal pesqueira, e por extensión a de todo o “negocio marítimo”, apoiou o movemento faccioso.  Así o recolle o Editorial da Revista Industrias Pesqueras, voceiro da Asociación General de Industrias Pesqueras y sus Derivados, moi vinculada aos colectivos patronais de Vigo e Bouzas a través de sinalados membros do seu Consello Editorial, tal que os armadores Manuel Domínguez Macaya e Santiago Montenegro Costas.

A tarde do 20 de xullo de 1936, militares do Polígono de Tiro Naval ao mando de Pedro Nieto Antúnez, apoiados polo Director Francisco Bastarreche e acompañados por falanxistas con brazaletes coas cores da bandeira da república española, tomaban o Concello de Marín. Culminaba un complot organizado varias semanas antes por oficiais da armada, conserveiros, armadores e a pequena burguesía local, ao que lle seguiría unha represión na que xogaron un papel importante institucións ligadas á catolicismo. 

Por primeira vez publícase unha foto do nazi Bruno Schweiger, un dos principais responsábeis da represión na comarca. 

Dionisio Pereira (A Coruña,1953) é un das voces autorizadas nos estudos da memoria na Galiza. Autor dunha abondosa bibliografía arredor dos movementos sociais e político no período republicano e sobre a represión franquista e autor dunha investigación sobre o papel da patronal pesqueira na represión que se distribúe a quinta feira no coleccionábel Os nomes do Terror

 

 

Non hai moitas semanas, durante unha conversa mantida con dúas psicólogas que estudan a casuística e outros factores que provocan o elevadísimo número de suicidios na comarca de Ordes, ao dar conta do resultado das entrevistas mantidas durante o traballo de campo, concluíron (en xeral) que encontraron unha sociedade pechada, oprimida, vitimaria, traumatizada… e preguntábanse se unha parte deses traumas chegaran aos nosos días pola herdanza interxeracional.