Os nomes do terror

Manuel García Sampayo na sua granja de porcos em 1935. (Foto: Boletín del Sindicato de Productores de Semillas)
MEMORIA E HISTORIA

Manuel García Sampayo: a engrenagem necessária

Em 2015 publiquei na editora Através uma obra, seique, que pretendia deitar luz sobre a figura de Manuel García Sampayo, irmão da minha avó paterna e conhecido repressor na comarca do Salnês. Senti a obriga de contribuir a rachar com o silêncio sobre o tema. Em 2019 publicamos uma segunda edição ampliada: graças à colaboração das leitoras e dalgumas das vozes que pesquisam na memória do 36 demos com dados que arredondavam a figura do tio Manuel. Arredondavam e confirmavam o seu papel de vitimário. 
Membros da Garda Cívica de Pontevedra. (Foto: Cedida)
Remata o coleccionábel ‘Os nomes do terror’

Novas perspectivas para a memoria dos vitimarios

O coleccionábel Os nomes do terror chega ao seu final tras ocupar durante os dous últimos meses as páxinas centrais de Nós Diario. A investigación da escritora Susana Sánches Aríns sobre Manuel García Sampayo, o falanxista protagonista de Seique, o seu celebrado romance sobre os vitimarios, serve de feche a esta serie. Aproveitando a publicación desta última entrega da colección, recollemos a valoración e as análises dos coordinadores do traballo, Dionísio Pereira, Eliseo Fernández, Xoán Carlos Garrido e Xosé Ramón Ermida
Acto falanxista en Tui. (Foto: Arquivo particular)
A persecución franquista no Baixo Miño

Tres cabaleiros españois e unha consideración previa

As miñotas foron as últimas terras galegas en ser sometidas. En Tui entraron o 26 de xullo. No mediodía do 28 na Guarda. A resistencia foi produto da fortaleza da Fronte Popular e, na miña opinión, da capacidade e fraternidade dos dirixentes. No labor de tecer complicidades cómpre resaltar o núcleo inicial galeguista (A. Ríos, D. Calzado e Paquiño de Figueiró) que souberon dialogar cos agraristas tomiñeses, cos obreiristas guardeses, adscritos á CNT, e coa mocidade cultivada de Tui. Ao enfiado desde o novelo á urdidoira axudaron o cenetista Gumersindo, republicanos como Diz Jurado e Álvarez Limeses, socialistas como H. Losada, e salientaron dous semanarios: o tudense La Tribuna, dirixido por Guillermo Vicente, e o guardés El Nuevo Heraldo de J. Noia.  
SUSANA Aríns,foto
Os nomes do terror

Susana Aríns: “A família é um dos piares dos regimes fascistas”

Susana Sánchez Arins (Vila García de Arousa, 1974) é autora dum dos mas celebrados romances sobre os verdugos, Seique.Achega-nos em Os nomes do terror de Nós Diario unha investigação sobre o protagonista da obra, Manuel García Sampayo e a sua participação no processo repressivo.

A fábrica de conservas de Vieta en Muros foi campo de concentración para presos políticos, sendo derrubada recentemente. (Foto: Arquivo Dionisio Pereira)
MEMORIA E HISTORIA

1936: a caza do home na bisbarra ourensá das Frieiras

O territorio fronteirizo de Monterrei e As Frieiras foi o derradeiro na Galiza en ser controlado polas forzas que urdiron o golpe militar de 1936. A partir do 29 de xullo, e logo de sufocar a resistencia armada que se pretendeu organizar por parte dos sindicatos aos que pertencían a maioría dos traballadores da vía do ferrocarril en construción entre Zamora e Ourense (coñecidos como “carrilanos”), xunto con carabineiros da contorna e algunhas autoridades locais republicanas, a Columna de soldados, gardas civís, gardas de asalto e carabineiros enviada desde Ourense e mandada polo capitán da Garda Civil Juan Ros Hernández, tomou a zona deixando un rastro mortal. Comezaba así contra aqueles resistentes e contra os munícipes republicanos, renovados por presión popular tras os comicios de febreiro daquel ano, unha persecución infernal aínda hoxe oculta para boa parte da cidadanía.
Carlos  Méixome
Os nomes do terror

Carlos Meixome: “Só en Tui, até abril de 1939, hai 128 demócratas asasinados”

Carlos Meixome Quinteiro (Lalín, 1954) leva moitos anos a voltas coa memoria. Primeiro estudando as vítimas e agora investigando aos verdugos. Tres cabaleiros españois e unha consideración previa. A persecución franquista no Baixo Miño é a súa achega ao coleccionábel dos vitimarios Os nomes do Terror.
Pereira Verín
Os nomes do terror

Dionísio Pereira: “A represión adopta un carácter de clase nas Frieiras”

Dionisio Pereira (A Coruña,1953) é un das grandes referencias nos estudos da memoria na Galiza. Autor dunha abondosa bibliografía arredor dos movementos sociais e político no período republicano e sobre a represión franquista, achegámonos nesta conversa a súa investigación sobre os vitimarios na comarca das Frieiras.
Milicianos de Falanxe en Monforte en agosto de 1936. (Foto: Arquivo da Biblioteca Nacional de España. Fondo Erich Andres)
O que fixeron as milicias nas comarcas do Courel, Lemos e Quiroga

'Veña encargarse do seu fillo que llo deixamos aí morto'

A represión que seguiu ao golpe de Estado de xullo de 1936 estivo participado polas milicias de dereitas na súa condición de instrumentos do terror, nun proceso dirixido e coordinado polos militares. Aproveitamos esta segunda entrega sobre os vitimarios nas comarcas do Courel, Lemos e Quiroga para achegarnos á participación na represión das elites locais, fixar a súa conexión cos operativos paramilitares, explicar o proceso de conformación dos destacamentos locais e comarcais de milicias e debuxar a súa participación no operativo paralegal contra a democracia, nun intento de introducir chaves para explicar e debater sobre o proceso represivo lonxe de consideracións morais.
Militares no cuartel de Monforte en agosto de 1936. (Foto: Arquivo da Biblioteca Nacional de España. Fondo Erich Andres)
O que fixeron os militares nas comarcas do Courel, Lemos e Quiroga

Os verdugos vestían uniforme

A historia e a memoria transitan, ás veces, por camiños diverxentes. Mentres as fontes orais adoitan sinalar os milicianos falanxistas e os paramilitares procedentes doutras organizacións da dereita como actores chave da represión, a documentación escrita pon o foco nos militares como principais responsábeis do operativo que segue o golpe de Estado de xullo de 1936. Achegámonos nesta primeira entrega sobre os vitimarios do Courel, Quiroga e Val de Lemos ao papel desenvolto polos militares na articulación do aparello represivo. 
Panorámica de Bueu en 1940. (Foto: Arquivo Xosé Novas)
Vítimas e verdugos

O aparello represivo en Bueu

O plan represivo en Bueu buscaba o exterminio de todos os dirixentes locais da Frente Popular (galeguistas, socialistas, comunistas), dirixentes sindicais (UXT, CNT), sindicalismo mariñeiro (El Adelanto Marinero) e organizacións sociais como El Progreso de Beluso. Foron asasinados cinco membros do Goberno municipal: o alcalde Johán Carballeira (PG), o tenente de alcalde Francisco Piñeiro (PSOE) e mais tres concelleiros: Francisco García Villanueva (JSU), Francisco Escáneo Franco (PG)e José de la Torre López (PC). Tamén perderon a vida, entre paseados, fusilados e encarcerados no penal de San Cristóbal (uns na fuga do 38 e outros polas malas condicións de vida no cárcere), máis de vinte veciños da vila.
Xosé Ramón Hermida, historiador
Os nomes do terror

Xosé R. Ermida: "Os militares foron a peza central do terror na Ribeira Sacra”

Xosé Ramón Ermida Meilán (Foz,1973)  é o autor dunha investigación sobre os vitimarios nas comarcas do Courel, Lemos e Quiroga que a terceira e a cuarta feira se distribúe de xeito conxunto co diario Nós dentro do coleccionábel Os nomes de terror.
Foto Novas
Os nomes do terror

Xosé Novas: “José María Massó liderou o aparello represivo en Bueu”

Xosé Novas Piñeiro (Bueu,1952) leva moitos ano loitando pola recuperación da memoria democrática. Autor de diferentes traballos sobre a represión en Bueu, achéganos agora en Os nomes do terror unha investigación sobre os vitimarios nese concello.
José Moreno, segundo pola dereita sentado, con outros compañeiros de fuxida no barco 'Libertaria' en Xixón. (Foto: Arquivo de Eliseo Fernández)
De memorias e relatos sobre represores (II)

Onde está o reloxo de ouro do Comandante Moreno?

O “Romance do Comandante Moreno”, coñecido no concello da Fonsagrada e nos pobos da raia asturiana, é un dos mellores expoñentes das construcións míticas vindicativas sobre as que enfocamos na nosa achega anterior. Aprender, cantaruxar e transmitir a letra deste romance foi o modo no que a veciñanza repudiou e condenou a matanza por parte dos falanxistas da Fonsagrada dos membros do Batallón ‘Galicia’ cando estes volvían da fronte de Asturias e pararon descansar na aldea limítrofe do Acevo en outubro de 1937. 

A memoria dos verdugos

A Fonsagrada na década dos 30.  (Foto: Walter Ebeling)
De memorias e relatos sobre represores (I)

...e así lles foi!

Non dedicarei as seguintes liñas a tratar sobre a identificación dos vitimarios, senón que, a diferenza das miñas compañeiras e compañeiros de monográfico, vou centrarme nas fórmulas de castigo simbólico que contra eles se elaboraron. Quedo, polo tanto, no terreo da construción de relatos que tiñan como misión axuizar e condenar os perpetradores. Son fórmulas que as comunidades activaron para limitar os efectos psicolóxicos da violencia construíndo un espazo colectivo de dor que permitía axudar a seguir vivindo despois de ter pasado por unha experiencia traumática.
Francisco García Laclaustra, no centro, un dos responsábeis da morte de Ezequiel Caamaño, foi nomeado por Adolfo Suárez subdirector xeral da Garda Civil. (Foto: Diario de Burgos)
Unha década de represión continua contra Ezequiel Caamaño

Barbarie en Ponteceso

Se estudamos o tempo en que a guerrilla andou pola comarca de Ponteceso, é obrigado analizar a detención de Ezequiel Caamaño Toja. Se saltamos na liña do tempo até o verán de 1936, hai un único concelleiro da II República encausado, Ezequiel Caamaño. Se o que queremos é intentar achegarnos ao odio político previo a xullo de 1936 no pleno do cabido, volvémonos topar con Ezequiel como alcalde e tamén como secretario do concello.
O significado represor, Jerónimo Meira ‘O Portugués’, con boina, conversando co xornalista José Luís Morales, autor da reportaxe "Los Rosón, azote de Galicia", sobre os vitimarios nos Ancares, que provocou o secuestro da revista ‘Interviu’ en 1978. (Foto: Interviu)
O caso da comarca dos Ancares

Vítimas e verdugos nos Ancares

Poucos son os que se atreven a falar da represión durante e despois da guerra, algunhas pantasmas aínda sobrevoan a comarca dos Ancares. No ano 2014, veciñanza da parroquia de Rao, en Navia de Suarna, quixo impedir os traballos de exhumación no cemiterio de Salvador Voces Canóniga un guerrilleiro do Bierzo morto pola Garda Civil en outubro de 1948. En 2016 tamén houbo quen se opuxo á recuperación do corpo de José García Espinosa, ‘O Pelegrín’, paseado entre As Cruces e A Alence, nas Nogais, en setembro de 1936.
Fernando Corme
Os nomes do terror

Fernando Vidal: “A represión contra a guerrilla foi cousa da Garda Civil”

Fernando Vidal Collazo (Corme,1968) tense achegado nos seus traballos a diversos aspectos do proceso represivo e da resistencia ao franquismo na Costa da Morte. Hoxe achegámonos da súa man a realidade dos vitimarios en Ponteceso, como adianto ao artigo no coleccionábel Os nomes do terror. 
Ana Cabana,1
Os nomes do terror

Ana Cabana: “A memoria oral responde ao afán de facer xustiza ás vítimas”

Ana Cabana (Castro de Rei, 1976) é unha historiadora de referencia para os estudos da represión e das diversas expresións de resistencia ao franquismo. Hoxe achéganos un adianto sobre as súas investigacións dos vitimarios na memoria oral que se publican no coleccionábel Os nomes do terror.

Xabier Moure
Os nomes do terror

Xabier Moure:“A represión nos Ancares foi máis alá do documentado até agora”

Xabier Moure Salgado(Ourense, 1960) é un recoñecido estudoso do patrimonio e da historia da comarca dos Ancares. Coñecido polas súas como promotor do colectivo Patrimonio dos Ancares conversamos con el arredor da súa investigación sobre os vitimarios nesta comarca que se publica no coleccionábel Os nomes do terror.