Os nomes do terror

Celso Milleiro Sánchez (A Coruña, 1971) leva practicamente unha década estudando a represión franquista en Marín. Autor de varios traballos de historia social e política dese concello, achéganos agora unha investigación sobre os vitimarios  no coleccionábel Os nomes do terror en Nós Diario

Vítimas e verdugos, verdugos e vítimas. O terror que substituíu a Guerra Civil en Galicia catalogou múltiples axentes sociais entre vítimas e vitimarios. Malia coincidiren en diversas ocasións, elaboraremos un relato que conxugue os nomes e apelidos das personalidades que fulminaron a realidade republicana cos que artellaron a construción do novo réxime. Aproximarnos á realidade local do Ribeiro axudaranos a comprender as dinámicas xerais e asimilar as múltiples singularidades desta comarca vitícola ourensá.

Manuel Pazos Gómez (Marzoa-Oroso,1962), é un historiador galego que ten debullado a represión na comarca de Ordes en traballos como 'Censo das mortes violentas na comarca de Ordes(1936-1952)'.  Protagoniza unha nova achega sobre os vitimarios no coleccionábel Os nomes do terror en Nós Diario

Mateo Martínez Torres (Ourense,1996) é un dos novos historiadores empeñados en botar luz sobre acontecido na Galiza no período anterior e posterior a 1936. Autor de diversas investigacións sobre a etapa republicana e a represión franquista no Ribeiro, achega agora en Nós Diario un traballo sobre os vitimarios nesa comarca no marco do coleccionábel Os Nomes do Terror. 

Na casuística do Grove temos todas as tipoloxías do que aconteceu arredor de 1936: Perseguidos, inmolados con nocturnidade e á luz do día; sobreviventes do seu propio asasinato; sacas colectivas, requisas e roubos; listas negras; consellos de guerra; cadeas perpetuas; fusilamentos; resistencia armada e guerrilleiros no monte; presos en campos de concentración; torturas, desafiuzamentos e rapina en sede xudicial; fuxidas masivas en barco; agochos no monte e no mar; párrocos pistoleiros; delacións en confesionario; redadas; abatementos en aplicación da lei de fugas; desercións, exiliados, abusos físicos e sexuais… toda a maldade posíbel vivímola entre nós. Trescentas vítimas directas dos sublevados, e moi escasa pescuda arredor dos perpetradores. Pero temos tamén singularidades, anomalías mesmo na trama sinistra dos verdugos. Imos ver algunhas das protagonizadas polas chamadas forzas da orde pública e asimilados, quer dicir, militares, gardas civís, falanxistas e cívicos. 

Coñecemos mellor a relación de vítimas, sabemos que pasou e como pasou, temos recoñecementos oficiais, placas, memoriais, homenaxes, escavacións, ensaios, crónicas e mesmo obras literarias nas que, coa perspectiva da ficción, se mencionan con veracidade, feitos, nomes e apelidos, sempre que se refiran ás vítimas; en canto as mencións son aos responsábeis directos, ou indirectos, das mortes, dos crimes, dos asasinatos… entón mudámoslle o nome, e convertemos Teodoro Fanego, o conserveiro de Cariño, responsábel da desgraza da familia Pita Armada, en Dimas. E iso faise cando o libro no que se fundamenta a ficción é autoría dun dos membros desa familia, José Pita Armada, o anarquista que fai un lúcido exercicio de memoria da traxedia familiar, desde o exilio pero sen mudarlle o nome ao Fanego, causa do padecemento propio e familiar. Ou na mesma actitude medoñenta, cooperamos no agocho dos responsábeis da catástrofe de 1936 convertendo Víctor Lis Quibén, funesto dirixente da Garda Cívica de Pontevedra, nas siglas V.L.Q. que, nese contexto, non ten carácter de abreviatura, nin cumpre coa función identificadora que promete e compromete a obra e o capítulo na que se insire, e que semella só exceso de precaución e temor á represalia. 

A autodenominada Escuadra Negra de Sarria está asociada a algúns dos capítulos máis terríbeis do terror franquista nesa comarca. Impulsada pola dirección local da Falanxe Española, dirixida naquela altura polo xefe territorial da Galiza, Mario González Zaera, moi ligada ás vellas elites da dereita procedentes da Restauración como o deputado da Confederación Española de Dereitas Autónomas (CEDA), Manuel Saco Rivera.

Antón Mascato García (O Grove,1957) atesoura unha abondosa bibliografía sobre a represión franquista no Grove. Autor en 2019 do volume Atila no Grove. Crónica política e memoria da masacre (1923-1948), achéganos agora nas páxinas de Nós Diario da man do coleccionábel Os Nomes do Terror unha investigación sobre os vitimarios nese concello.

En Ferrol, Eume e Ortegal os combates tras o golpe militar remataron co control da zona por parte dos militares sublevados nos últimos días de xullo de 1936. Nesa altura, as novas autoridades estabeleceron un réxime de terror, con poder absoluto sobre a vida das persoas, e despregaron toda unha serie de operacións de represalia dirixidas a suprimir a disidencia, coa utilización combinada de asasinatos, encarceramentos, malleiras, humillacións, violencia sexual e outras formas represivas. 

Xosé Ramón Ermida Meilán (Foz,1973) é o autor de A ‘Escuadra Negra’. O operativo das milicias fascistas na comarca de Sarria que mañá se distribúe de xeito conxunto co Diario Nós dentro do coleccionábel Os nomes de terror. Aproveitamos a ocasión para conversar con el sobre os vitimarios na comarca de Sarria

Eliseo Fernández Fernández (Ferrol, 1967) é autor dunha abondosa bibliografía sobre os movementos sociais, a II República e a represión. Conversamos con el en relación seu traballo sobre o papel de Victoriano Suanzes no operativo represivo en Ferrolterra e que se publica no coleccionábel Os nomes do Terror.

Non só houbo vítimas, tamén verdugos. Tendemos a mudar a vítima en heroe e a revestir o verdugo dunha maldade desmesurada. Poderiamos centrarnos nos enlamados na conspiración, na baixeza moral dos asasinos, limitarnos ao cabo Pena, ao Rabioso, aos “civís” Rúa Cabanas ou Gutiérrez Peón, ao “cívico” Alonso Vila, a Gerardo 'Fandiño', Roade, Lusquiños ou aos que decidían sobre a vida e ordenaban a rapaces que a roubasen. Foron moitos máis. Uns poucos non serían quen de facer aquela carnaxe.

O que tiña que ser soamente un golpe militar comezou ás 5 da tarde do 17 de xullo de 1936 en Melilla. Coa proclama que ía asinada polo xeneral Franco; este falido golpe de estado militar deu paso a un enfrontamento fratricida de tres anos. 

Carlos Méixome Quinteiro (Lalín, 1954) leva moitos anos a voltas coa memoria do Val Miñor. Primeiro estudando as vítimas e agora investigando aos verdugos. A Falanxe da Ramallosa en tempos de ferro e lume (1936-1939) é a súa achega ao coleccionábel dos vitimarios de Nós Diario que se reparte co xornal.

Edelmiro Martínez Cerredelo (Xinzo de Limia, 1946) leva moitos anos empeñado en recuperar a historia da comarca da Limia. Autor, entre outros traballos de Historia e memoria. A Limia:1931-1953  publica en Nós Diario un traballo sobre os vitimarios nesa comarca no marco do coleccionábel Os nomes do Terror.

Os militares que ocupan o cargo de gobernador civil en Pontevedra caracterízanse por desenvolveren un duro labor de represión nos destinos anteriores: Mateo Torres Bestard nas Baleares; Francisco García Alted tivera unha actuación durísima como gobernador de Málaga, onde se “encargou persoalmente de dirixir a represión [...]” e, tal e como recollen os testemuños, “só con oír pronunciar o seu nome produce pánico en toda a provincia”; e o seu antecesor, o comandante da Garda Civil Manuel Gómez Cantos, é o protagonista deste monográfico.

Xosé Álvarez Castro (Pontevedra, 1953) é un dos historiadores de referencia  para o estudo da II República e da represión franquista en Pontevedra. Autor de volumes como Pontevedra nos anos do medo. Golpe militar e represión (1936-1939), achégase a cuarta feira nas páxinas de Nós Diario á figura de Gómez Cantos

O panorama de Sada entre xullo de 1936 e marzo de 1938 non é demasiado diferente do doutras localidades galegas. Ao rápido control do municipio por parte dos sublevados sucédelle a posta en marcha dun complexo aparello represivo. Logo, o exercicio da represión sobre as persoas consideradas desafectas, cun carácter sistemático e co estabelecemento de mecanismos deseñados desde os diferentes ámbitos do poder. 

Manuel Pérez Lorenzo é autor de O aparello represivo na Sada da Guerra Civil un traballo que se distribúe mañá con Nós Diario incluído no coleccionábel Os nomes do terror. Pérez Lorenzo, coautor con Carlos Babío do libro Meirás: un pazo, un caudillo, un espolio adiántanos algunhas chaves da súa investigación.

Nesta bisbarra, os abusos de toda caste tiveron na delación un soporte necesario que, a maiores, contribuíu a alcanzar outro obxectivo dos franquistas: desartellar mediante a desconfianza unha sociedade na que as diferenzas políticas non impedían o acontecer comunitario. A memoria popular retivo arquetipos de “especialistas” na delación e con maior intensidade canto máis visíbeis se facían na súa función de fisgar e controlar a vida diaria.