30 castelos e torres galegas para descubrir un reino

Sitúanse as Torres de Mens no lugar e freguesía homónimos do Concello de Malpica de Bergantiños, a non máis de 300 metros lineais da igrexa parroquial que leva por advocación o apóstolo Santiago. E aínda que figura na bisbarra bergantiñá, resulta axeitado clasificar este edificio como un dos máis significativos da Costa da Morte.

Chamada a ser sede do título condal de Maceda, esta fortaleza é de orixe moi antiga; mesmo di a tradición que aquí se educou o rei Afonso “O Sabio”, co seu preceptor Garci Fernández. Desde a plena Idade Media estivo vinculada á casa fidalga dos Nóvoa. A súa silueta orgullosa domina como noutro tempo a paisaxe do val. Hoxe é un Hotel Monumento.

Ao pé do Atlántico, á beira da desembocadura do río Te e no Areal da Torre, localízanse as estruturas do Castelo da Lúa. A entidade de poboación máis próxima é o lugar do Pazo, pertencente á freguesía de Santa Comba de Rianxo, no municipio homónimo das terras barbanzás. Non máis de quilómetro e medio dista este edificio do centro urbano e, concretamente, da casa consistorial.

A torre de Figueiroa, último testemuño dunha fortaleza localizada na parroquia homónima do concello de Abegondo, conserva varias pedras armeiras e lendas antigas que lle outorgan o cualificativo de mítica e de ser predio dunha das familias máis antigas do reino da Galiza. Tanto é así que escritores clásicos galegos como Vasco da Ponte e cronistas casteláns ou doutros reinos quixeron ligar o seu pasado desta caste coa época altomedieval.

Na bisbarra da Coruña, e máis concretamente nos termos municipais de Culleredo, persiste unha torre que vén ser o último testemuño arquitectónico dunha fortaleza da que se ignoran as súas orixes, malia sabermos que na segunda metade do S. XIV estaba erguida e habitada. Denominada Torre de Celas de Peiro, outrora foi coñecida tamén co nome de fortaleza de Val de Veiga. Este último –que lle procede da parroquia de San Silvestre de Veiga– serviu tamén para designar o couto xurisdicional homónimo.

A fortaleza de Castroverde, aínda que mancada polo tempo, conserva a súa altivez desde o século XIV, incólume ás Irmandades. Enriba do castro que foi outrora permanece a súa torre, sinalada co guerreiro que o pobo recoñece como gaiteiro. Castroverde foi bastión dun señorío propiedade dos Castro de Lemos e logo dos Altamira ata o seu decaemento na fin da época moderna.

O Castelo de Castro de Ouro ou Torre de Pardo de Cela álzase sobre un outeiro de 105 metros de altitude sobre o nivel do mar. Pertence ao concello de Alfoz, na bisbarra do Valadouro. Na mesma estrada dese municipio, o castelo encóntrase ben sinalizado e chégase a el con facilidade. Conta con boa entrada.

En Castro Candaz conflúen historia e lenda nun promontorio do Miño asolagado polo encoro de Belesar, a maior gloria do Estado franquista. Só cando baixa moito o nivel da auga se pode pasear entre muras de viñedo e construcións labregas, onde ecoan historias de mouros, de resistencia ante invasións e da memoria nobiliaria das liñaxes da contorna.

En plena Ribeira Sacra, o castelo de Castro Caldelas señorea unha terra cun rico patrimonio e unha longa historia de seu. Sendo unha das principais fortalezas da Casa condal de Lemos desde a Baixa Idade Media, as súas pedras gardan memoria do seu pasado señorial e de episodios tan coñecidos da historia de Galiza como a célebre Revolta Irmandiña.

A torre de Caldaloba é un símbolo na Terra Chá e no país enteiro pola resistencia que nela tivo Constanza de Castro, filla do mariscal Pardo de Cela, fronte aos mandados dos Reis Católicos. Declarado Ben de Interese Cultural en 1994, é, tamén, símbolo da loita dun pobo na defensa do seu patrimonio da man do asociacionismo de base, destacando nese labor a ARC San Martiño de Pino e as accións conxuntas de cerca de vinte asociacións en 2021, determinantes para que as administracións públicas iniciasen o proceso de compra.

No lindeiro dos concellos de Brión e Ames, as torres de Altamira dominan os vales da Maía e do Sar e os pasos que atravesándoos unían Santiago cos portos do mar. Os cabaleiros da liñaxe dos Moscoso tiveron o seu berce entre uns muros que hoxe son unhas ruínas maxestosas que contan historias de vida cortesá, de batallas cos arcebispos de asedios irmandiños.

A mansión señorial denominada as Torres do Allo está considerada o primeiro pazo galego, pois na súa primeira etapa foi construída na última década do S. XV e na primeira do XVI, unha vez que os Reis Católicos lles prohibiran aos noutrora belicosos e rebeldes nobres galegos a construción de castelos ou fortalezas de tipo defensivo; a última deste tipo na Terra de Soneira debeu ser a reconstrución en 1472 do castelo de Vimianzo por Alonso de Fonseca II, arcebispo de Santiago, que non tardou en pasar a Lopo Sánchez de Moscoso, primeiro conde de Altamira.

A especialista en Paleografía e Historia Medieval Alexandra Cabana Outeiro asina tres das entregas do coleccionábel 30 castelos e torres galegos para descubrir un reino que acompañarán Nós Diario a partir deste sábado, 14 de outubro e fai parte do consello asesor da publicación. Conversamos con ela sobre os retos deste importante patrimonio histórico.

O 14 de outubro arranca un coleccionábel de Nós Diario que non podes perder. Se non es asinante do xornal formaliza a túa subscrición ou reserva no teu quiosco o diario para que non se che escape ningún fascículo.

Os castelos e torres forman unha parte importante do patrimonio histórico artístico galego. Por este motivo, e baixo a autoría e asesoramento de ducias de persoas especialistas, 'Nós Diario' publicará “30 castelos e torres galegas para descubrir un reino”, un coleccionábel extraordinario, editado para celebrar os 1.000 números do diario, que valoriza o legado e a contorna ambiental destas construcións singulares.