Retratos dun tempo en mudanza

Os anos 70 e 80 foron unha constante mobilización da sociedade, intensa no día a día tamén en todos os niveis do ensino, que se masificaba despois do boom demográfico dos anos 60. Nese terreo sedento de liberdade e cheo de carencias, unha organización como ERGA fíxose forte e polinizou politicamente unha xeración de militantes sociais e políticos que nutriron as organizacións nacionalistas e non só. O escritor Xosé Miranda (Lugo, 1955), daquela dirixente da organización estudantil, reconstrúe aquel tempo e reivindica a importancia decisiva da que denomina desde hai tempo 'Xeración ERGA'.

O cambio dun réxime ditatorial a un democrático fixo agromar unha reorganización política no campo conservador e no inaugurado centro político, no que situou a súa opción o presidente Adolfo Suárez. Pablo González Mariñas (A Coruña, 1944) coñeceu de primeira man como se ía producindo na Galiza esa conformación. Explícanola nesta conversa que tamén nos permite entender a súa propia camiñada política, iniciada no Partido Galego Independente e culminada na fundación do Partido Nacionalista Galego. Nesas catro décadas tamén formou parte do Goberno galego como vicepresidente durante o mandato de Fernando González Laxe.

Coñecedor minucioso, e moitas veces protagonista, da política nacionalista contemporánea, o arquitecto Mario López Rico (Ribadeo, 1949) debulla nesta conversa dous acontecementos da convulsa vida política galega no amencer democrático. A usurpación dunha sigla política histórica, o Partido Socialista Galego fundado en 1963, e o acoso e derribo do primeiro alcalde democrático da Coruña, o nacionalista Domingos Merino, vítima de presións persoais incualificábeis pola súa homosexualidade e polo cuestionamento de parte da súa equipa a unha política urbanística non especulativa.

A expulsión de tres deputados nacionalistas do primeiro Parlamento galego, en outubro de 1982, despois de case un ano exercendo plenamente, sinalou un momento crítico no devir político da primeira lexislatura autonómica. Pódese ler tamén como un dos corolarios do golpe do 23-F. En todo caso, marcou a traxectoria dos protagonistas, entre eles o escritor Lois Diéguez (Monforte, 1944), que lembra aqueles anos de dedicación política.

Cantouse moito naquel tempo en manifestacións e actos políticos a letra galega d’A Internacional. O mundo ía ser transformado, como sempre, e por iso semella imprescindíbel situar o contexto político internacional no que se movía Galiza e o Estado español no acelerado tercio final do século XX. Xulio Ríos (Moaña, 1958) é un recoñecido especialista na materia, que desde case a adolescencia estivo involucrado na militancia política, no seu caso o nacionalismo de esquerdas, e coñece tamén desde dentro das organizacións como influían os aliñamentos saídos da guerra fría.

O conflito que afectou á mestra Pepa Baamonde (Vilalba, 1946), sancionada e a piques de ser expulsada do maxisterio por usar o galego no seu traballo pedagóxico, foi quizais o máis grave pola sanción producida, do ronsel de incidentes que a presión do Ministerio de Educación foi deixando en múltiples centros educativos do país. Eran os meses inmediatos á aprobación do estatuto de autonomía e coincidiu no tempo co golpe de Estado do 23 de febreiro de 1981.
 

Activo xurista desde hai máis de 60 anos, o avogado Nemésio Barxa coñeceu de primeira man o funcionamento interno da xustiza no período ditatorial e como pasou sen ningunha depuración interna ao período constitucional.

Morto o ditador houbo dúas amnistías, unha parcial en 1976 e a definitiva en 1977. Reclamada irrestrita polas organizacións políticas nas rúas, custou moito esforzo, e sangue, sacala adiante. Paradoxalmente, foi aproveitada para estendela a todo o aparato represor (policial e xudicial) da ditadura, que se mantivo practicamente incólume. A revisión desas leis, a recuperación da memoria histórica ou a eliminación dos vestixios públicos e recoñecementos sociais do franquismo e os seus colaboradores son unha constante na traxectoria política de Manuel Monge.

Cando a ditadura xa caducaba e un novo tempo, incógnito, se enxergaba no horizonte, na prensa abríronse paso novas informacións e enfoques. De tempos con palabras prohibidas, “folga” ou “obreiros”, a un novo espazo no que as empresas xornalísticas dubidaron quen ía ter no futuro o leme do poder. Testemuña daquela etapa, Gustavo Luca (Cedeira-Redondela, 1942) lembra a época e tamén como a cadea de prensa estatal, ligada á ditadura, con máis de 40 xornais, foi malvendida ou desapareceu por completo.

Pioneira do feminismo organizado no país, a través da Asociación Galega da Muller e tamén desde a revista Andaina, Nanina Santos explícanos como era abrirse paso con ideas que poñían do revés as mentalidades, secularmente patriarcais, e como a igualdade e liberdade das mulleres se foi abrindo paso sen permisos e colectivamente.

A xeración nacida na década dos 50 rompeu os estreitos corsés represivos da ditadura. A onda de mudanzas abríase paso nunha manchea de organizacións políticas dentro da esquerda. O economista Xesús Veiga dirixiu unha das máis activas, singularmente no mundo universitario, o Movemento Comunista de Galicia, e lembra o baño de realidade que supuxeron as primeiras eleccións de 15 de xuño de 1977.

Apenas foron un grupo de oficiais que se organizaron dentro do Exército como Unión Militar Democrática (UMD), pero abriron unha fenda no monolitismo das forzas armadas, que durante todo o proceso de transición da ditadura á democracia actuaron como contrapoder ameazante. Custoulles un Consello de Guerra en 1975 e unha condena de prisión que só rematou coa amnistía de 1977, aínda que non foron recoñecidos os seus dereitos até 1986. Xosé Fortes Bouzán é unha das figuras de referencia daquel intento de “mollar a pólvora do exército azul”, que se miraban no espello dos militares do 25 de abril en Portugal.

Xa é tópico falar da banda sonora dunha época, mais resulta doado imaxinar as evocacións que traen a moita xente as cancións de Fuxan os Ventos (Sementeira, O Carro, A Carolina, Cantiga de berce, Muller, Irmaus e tantas outras). Celebran as cinco décadas e Tereixa Novo, que estaba no núcleo fundador, sitúanos naquel tempo de transformación que avanzaba como unha alta marea.

Nos anos finais da ditadura, cando Galiza tiña unha rede de estradas e ferrocarrís atrasadísima, a Autoestrada do Atlántico planificouse como un muro que dividía o país. A oposición a como se facía aquela obra, co slogan “Unha navallada na nosa Terra”, aínda queda na memoria. A mobilización constante durante anos logrou racionalizar no posíbel aquel sensentido e, entre moitos logros, elevar as indemnizacións por expropiación. O sociólogo e urbanista Daniel Pino (Forcadela-Tomiño, 1943) foi unha das cabezas daquel movemento popular.

De novembro e decembro 'Nós Diario' achegará o novo coleccionábel 'Retratos dun tempo en mudanza', con 31 entrevistas e fotografías históricas realizadas polo xornalista Xan
Carballa. A través delas poderase comprender a evolución do país e as loitas sociais que marcaron Galiza desde 1972 a 1986.