Xosé Miranda. Memoria e reivindicación da 'Xeración ERGA'

—Como resumiría a súa intervención na política? Viña dunha tradición familiar? A miña era unha familia de republicanos e represaliados, non se falaba diso pero chegábanme farrapos, por cousas que contaba a avoa e meu pai matizaba. Gardaban unha conciencia republicana, democrática, antifascista e galeguista tamén. Meu avó era amigo de Ánxel Fole e os libros de Galaxia estaban na casa. E pola parte da miña nai algo parecido, un curmán seu estivera na Serra Maestra con Fidel Castro. Partía desa idea pero a evolución miña foi polo contacto con xente da Unión do Povo Galego (UPG). Axiña entro en Estudantes Revolucionarios Galegos (ERGA) aínda que, a esa altura, en toda a provincia de Lugo non tiñamos nin cinco afiliados. En 1974, xa estou en Santiago e intégrome nunha célula na Facultade de Biolóxicas. ERGA é a nai do actual nacionalismo de esquerda, foi aquela xeración a que deu o salto cualitativo e organizou todo: as asociacións de masas, os sindicatos, as organizacións políticas. É a xeración clave pero está desaparecida. —A sigla ERGA durou con intensidade uns dez anos e despois esluíuse. Esa descontinuidade explica tamén o esquecemento? A idea de "Xeración ERGA" que alcuñei nun artigo en A Nosa Terra dille algo a quen a coñeceu. Os fundadores, Manuel Mera, Anselmo López Carreira, Alfredo Suárez Canal, Chus Pato, Pepe Salvadores,… son importantes pero non foron eles quen conseguiron pasar dunha organización de 50 ou 60 militantes. En 1974 e 1975, estase preparando un gran salto nas facultades universitarias [daquela todas en Santiago]. A explosión prodúcese en 1976 e 1977 estendida xa como organización na universidade e no ensino medio e a Formación Profesional. —Xulio Ríos, que tamén foi secretario xeral de ERGA, dicíame que no ensino medio eran centos e centos de afiliados neses anos. Esa é a clave diferencial coas organizacións españolas que actuaban no ensino. Para eles só estaba a universidade, para ERGA a actuación debía ser transversal: todo o país e todo o ensino. Ademais das facultades, entramos en practicamente todos os institutos da Galiza. —Tiñan unha formulación política, un nome moi potente, e un lema moi asequíbel e nada ideoloxista: "Por un ensino nacional, científico, popular e democrático". A idea de ERGA desde o principio era que debiamos partir do conflito concreto e desde el levaríamos a xente a outras abstraccións e ao xeral. Que desde unha reivindicación directa se puidese entender que detrás hai un problema de clase ou nacional. Que faríamos ideoloxía partindo sempre dos seus problemas reais. Ou sexa, un enfoque sindical e unha organización de masas. Mentres que o Partido Comunista partía dunha consigna ideolóxica que á xente moitas veces non lle dicía nada. Creo que esa foi unha das claves do éxito de ERGA, e tamén pola cuestión nacional: a defensa intransixente do idioma. Por outra parte, as direccións de ERGA eramos moi mozas e seríamos inxenuos formulando cousas imposíbeis, pero sempre insistíamos en que había que estudar e comportarse como persoas: nós somos individuos que vimos estudar e formarnos máis alá de ser reivindicativos. —Era un momento demográfico peculiar. Estaban facéndose institutos por todas as partes e o ensino estaba pasando de ser minoritario a estenderse a todas as clases sociais. Pensamos que teríamos onde recoller xente, fillos de obreiros e labregos, tanto no ensino medio como na Universidade. Eran condicións idóneas para esa captación e formación ideolóxica e de cadros políticos e sociais do nacionalismo. —En Vigo, lembro afiliacións masivas mesmo en centros privados como os Salesianos de Vigo, onde a Nando Reboreda e a Xosé Carlos Rodríguez Comesaña custoulles unha sutil expulsión ao final de curso. En Lugo había institutos con afiliación moi grande, na clase da miña irmá estaban todos menos dous. Nos colexios privados que coñecín, nos de pago, os Maristas, no Fingoi, que era da elite,… foi cando empezamos a pensar que podía ser posíbel facer un sindicato único dos estudantes galegos que fose ERGA, e que en lugar dos comités nos que colaboramos co Movemento Comunista de Galiza (MCG) e outras organizacións, seríamos a organización única que agrupara toda tarefa reivindicativa. —Lembro unha pancarta que fixéramos no Instituto Santa Irene de Vigo, a conta dun accidente con 12 nenos mortos en San Martiño Valdeorras. Máis alá dun par de consignas, o resto era pura información, case xornalismo de parede. Nós tiñamos a idea de que en cada sitio se fixeran panfletiños ou xornais para o centro escolar. Editamos moitos e elaborábanse in situ e non desde unha organización central, e tampouco había xa a dificultade da clandestinidade extrema anterior. Preparábamos tamén dosieres coas carencias que tiñan os centros, que eran moitas, ou cos problemas con profesores, que en moitos casos chegaran a dar clases sen apenas formación ou tiñan comportamentos autoritarios. Foi unha escola en moitos sentidos e daquela tamén lembro que fixen os meus primeiros escritos… Creo que ERGA funcionou porque o estudantado nos entendía. —As grandes mobilizacións estudantís son como ciclos, nese 1976 iniciábase un tempo galvanizado pola esperanza de albiscar o final da ditadura? Atrevíaste a formular cousas ás que ninguén se atrevía. Cando en Biolóxicas tivemos o conflito co profesor De Pablos, catedrático de Zooloxía absolutamente nefasto, ERGA case non tiña incidencia pero, cando cheguei ese curso, ás dúas semanas empezamos un boicot ás súas clases que se prolongou durante 9 meses, e non tiveron máis remedio que trasladalo a outra Universidade porque ninguén saltou o boicot, e non podían suspender a todo o mundo. Isto significaba que se se reforzaba a mobilización producía resultados e iso non podía facerse nas condicións da ditadura. Nese tempo nós tiñamos dúbidas, pero eles tamén. A miña primeira detención foi nunha manifestación o 31 de decembro de 1975, na apertura da Porta Santa con presenza de varias televisións europeas. Berrábamos pola amnistía e agarráronme polo pelo, que o tiña longo. Xa en comisaria déronme unhas hostias e despois soltáronme. Pasados varios meses ía pola Alameda para clase e un dos que me detivera –o que fixera de policía bo– párame e eu automaticamente levanto as mans estando rodeado de estudantes que ían a clase. Púxose tolo: "¡Baja las manos que me reconocen. Soy policía pero tengo familia, no me señales que cada vez que paso se lo cuentas a todos. Que yo no te pegué!". E eu díxenlle: "Telo fácil, non volvas máis pola facultade e eu non te sinalo". Non volveu. A conclusión miña é que eles tiñan medo e non sabían por onde ían saír as cousas. Ese xogo posíbel estaba en auxe e xusto nesa fenda produciuse a explosión de ERGA. —Entráramos unha mañá de 1976 no instituto de Coia en Vigo e atopamos a totalidade das paredes do interior do centro pintadas con consignas. Era unha época cunha manchea de pequenas organizacións, interminábeis discusións ideolóxicas e unha presenza constante da propaganda. Había unha ideoloxía tremenda. ERGA tiña dúas almas, xunto a esa concepción de partir do concreto, case sindical, estabamos fortemente ideoloxizados e confundíamos moitas veces a UPG con ERGA. As discusións eran eternas e interminábeis. Polémicas propias dun tempo de discusión e na que todos eramos moi novos. Demasiadas organizacións e demasiadas reunións, podíase aprender moito pero tamén se perdía moito tempo. Pero esa separación ideolóxica e eses enfrontamentos entre organizacións non significaba que faltase solidariedade e compañeirismo con outros grupos que se apoiaban mutuamente se alguén era perseguido e había que agachalo e se se precisaba apoio económico, facíase. —Contemplado con distancia, deixou semente ese tempo? A nivel organizativo, os sindicatos da clase traballadora montáronse con persoas que viñan de ERGA, xente que deixou de estudar, porque non tiña posibilidades de seguir ou que o fixo a mantenta para montalos, proletarizáronse directamente. Por citar algúns, xentes como Xosé Manuel Díaz, Xesús Arrizado, Suso Seixo, Antolín de Montederramo ou Miguel Campuzano, eran todos de ERGA, tamén da UPG na maioría dos casos. No caso do agro, os estudantes integráronse nos Comités de Axuda á Loita labrega (CALL) e organizaron as Comisións Labregas. Noutros niveis, levaban as asociacións culturais e daquel fermento saíron escritores, economistas… os que nutriron e montaron as organizacións ecoloxistas. En todas partes deixou pouso e unha pegada fonda no xeito de analizar a realidade. —Os cursos sempre empezaban igual para a xente de ERGA, reclamando ao profesorado que desen as clases en galego. Conseguiuse que moitos cambiasen ao galego e quizais na universidade ese foi o momento álxido de utilización do galego nas aulas. —O devalar de ERGA arrinca na loita dos pisos en Santiago, no curso 1979/80. Xa non estaba na universidade, pero houbo un erro de valoración da forza desa reivindicación por prezos razoábeis para a vivenda estudantil. Quizais aí si empeza o descenso de ERGA. Non se calibrou ben a importancia daquela reivindicación sobre abuso dos prezos, unha reivindicación que segue tan viva hoxe. Cando teño ido aos institutos cústame explicar a época, porque en moi poucas décadas mudou todo de maneira enorme. Nos anos dos que falamos, tantas casas non tiñan nin teléfono fixo ou televisión ou radio, moitísimas rúas de Lugo carecían de beirarrúa, estaban empedradas e non asfaltadas, non había buses ou a iluminación pública era mínima. Ás veces para explicar a vida cotiá dese tempo custa facerse entender. Por iso, as reivindicacións concretas eran de transporte (en Vigo a "folga do Vitrasa" pedindo pases para os estudantes, puxo a cidade do revés, non quedou un só bus cos cristais enteiros e durou meses); contra o autoritarismo e a ignorancia de parte do profesorado, contra a separación dos institutos e das aulas por xénero e a reclamación da coeducación ou pedindo adaptacións para quen andaban en cadeira de rodas que non tiña accesos nin servizos adaptados… se é que os había para os demais. Vivimos un campo abonado para a reivindicación. E reivindicouse.