Xulio Ríos. O mundo sempre en transformación

—Con apenas 14 anos xa está na directiva do Ateneo de Moaña e axiña formando parte de organizacións políticas. É unha característica singular da mocidade daquel tempo esa incorporación temperá? Na casa, como en case todas as familias naquel tempo, non se falaba de política. Meu irmán Lois supoño que influiría en min, pero tamén eran tempos de clandestinidade. A miña primeira inquietude era cultural e plasmouse no Ateneo, e influía moito a atmosfera social que apuntaba á necesidade de moverte, de cambiar as cousas. Tiñamos esperanza e sensación certa de cousas novas que nacían. Cada un collía o seu camiño, pero iniciabámonos no espírito crítico, sentíamos que debíamos facer algo pola liberdade, pola democracia e a recuperación do país. Alí chegaba xente de toda caste, desde Camilo Nogueira a outros que falaban de libros, uns en galego, outros en castelán, a música enganchábanos, máis Paco Ibáñez ca Serrat, e despois do 25 de abril Luís Cilia ou Zeca Afonso. —O Morrazo sempre tivo soa de bisbarra máis “insurrecta”. Penso que a apertura do Instituto foi un cambio importante. Alí chegou unha nova xeración que de súpeto se atopaba toda xunta, porque antes uns ían aos institutos de Vigo e Pontevedra. Esa concentración de varios centos de rapaces foi importante. Fíxate que en 1975, no instituto, estabamos organizados en Estudantes Revolucionarios Galegos (ERGA) máis de 50 estudantes. Despois non pasei a selectividade, porque a fixen en galego e directamente non me corrixiron o exame… aqueles tempos! Botei uns anos liberado na Unión do Povo Galego (UPG), dedicado á política organizativa, e axiña, mentres facía a mili, logrei facer as carreiras de Graduado Social [achégase á libraría e amósame, sorrindo, o traballo de licenciatura: A idea da paz na concepción oficialista soviética] e despois xa Dereito, que rematei en 1983. —Os anos de paso da ditadura á democracia como veñen condicionados pola situación política internacional? De 1967 a 1979 é a época da chamada distensión. A guerra fría é a expresión do mundo bipolar que nace despois da II Guerra Mundial e pasa por diferentes etapas. Nese tempo de mudanza noso, están Kissinger, Gromyko, Willy Brandt, iníciase o diálogo interalemán… Os dous polos da guerra fría viven moitas contradicións: era o 68 da entrada dos tanques da URSS en Praga pero tamén é o 25 de abril en Portugal. É un intre histórico no que tamén se ve que eran bloques de influencia inamovíbeis. Estaba enfrontados política, económica, ideolóxica e militarmente e mandaban mensaxes de que nada ía mudar, aínda que na esquerda interpretabamos todos os conflitos en clave dese enfrontamento: se no Salvador ou Nicaragua hai unha revolución é porque os soviéticos apoian e se en Polonia hai un movemento obreiro en pé é porque os apoian os EEUU. Esa dicotomía interpretativa estaba sempre en nós, pero tamén sabiamos que Portugal estaba dentro da OTAN e nunca remataría nun modelo de socialismo tipo soviético. —Nese tempo tiñan tamén moita potencia as mensaxes que chegan co triunfo e a derrota de Salvador Allende en Chile. Era un momento de moitas crises, que daban a entender que estaban producíndose mudanzas, nun sentido ou noutro. Non era só Chile, é ben grande o listado de golpes de Estado daquela década, en América latina e noutros países. Un certo modelo de relacións internacionais estaba colapsando e requiría actualización. —A influencia dos Estados Unidos no Estado español era esmagadora, e requiría pilotar a situación con man forte, e evitar un triunfo da esquerda. Aquí tiñan que mudar o réxime pero non o sistema. A influencia americana en Europa era total, e o continente vivía baixo unha dupla hexemonía: no leste a URSS e no oeste os Estados Unidos. Dar pasos transformadores na política era moi difícil sen a anuencia de Washington, que era capaz de influír por métodos máis ou menos ortodoxos. Nestes anos era tanto así que se formulan as ideas do denominado eurocomunismo, que dicía que a transformación non podería seguir un patrón de inspiración soviética senón que cada país tiña que ter o seu camiño por métodos democráticos, que era a idea de Enrico Berlinguer. Hoxe daqueles partidos eurocomunistas non queda case nada, mesmo daquel Partido Comunista (PC) italiano que representaba preto do 30% dos votos ou do PC en España. —Co tempo tamén se soubo que cando Aldo Moro, como xefe da Democracia Cristiá, estaba a piques de chegar a acordos co Partido Comunista, foi secuestrado e asasinado por unha organización como as Brigadas Vermellas. A situación nos Estados centrais tiña límites claros en canto a onde podía chegar a esquerda. Son os anos do asasinato de Aldo Moro, que estimaba a posibilidade dun acordo de goberno co PC italiano, e os centos de atentados nunca aclarados, atentados nas estacións de tren con ducias de mortos (Bolonia, Piazza Fontana,…) ou a existencia clandestina da Rede Gladio [organización clandestina da OTAN e diferentes servizos secretos], dánnos idea de que a situación era tensa ao límite. —Aquí tamén a transición política foi moi violenta. E non só por parte de ETA, tamén doutros actores, e esa violencia guiou os procesos. O 23-F foi unha expresión de extrema violencia e tivo un impacto no desenvolvemento político inmediato, na concepción do modelo de estado, nas autonomías. —A visión bipolar do mundo tamén operaba na política doméstica. Nós tamén seguiamos eses parámetros. Cada formación política que participaba no xogo democrático tiña as súas influencias: no PSOE era a Fundación Ebert e a socialdemocracia alemá, no PCE xa viña por décadas coa URSS e outros países do leste e nunha parte do nacionalismo galego tamén, aínda que pola súa dimensión pequena sen relacións significativas. Na esquerda había unha decantación ideolóxica das organizacións políticas que as facían sintonizar coas grandes correntes que podían existir na esquerda internacional, trotskismo, maoísmo, prosoviéticos… Hoxe esa división é máis residual. A perestroika, tempo despois, tamén provocou, como en todo o planeta, un debate importante no seo do nacionalismo. —A folla de ruta central estaba na integración de España na Unión Europea (a Comunidade Económica Europea, daquela) e na OTAN. A realidade é que Europa nin tivo nin ten autonomía estratéxica para decidir sobre os grandes proxectos continentais. Naqueles tempos o proxecto de integración estaba desenvolvido en común acordo cos EEUU para responder á presenza soviética máis alá do Muro de Berlín. A dobre hexemonía, que falabamos antes, durou até a fin formal en 1991 da Guerra Fría. Desgraciadamente, Europa foi incapaz de aproveitar a oportunidade de instaurarse como actor estratéxico autónomo. A URSS abandonou a Europa do leste, retirou os seus tanques, mentres na Europa Occidental os EEUU non só non retiraron nada senón que aumentou a súa presenza. Hoxe entre bases e instalacións militares dos EEUU en Europa suman 452, máis da metade das 800 que ten en todo o planeta. E desas 452 un 26% están na Alemaña. Con ese nivel de presenza militar abrumadora, como pode pensar Europa en desenvolver un proxecto estratéxico autónomo? Non soubo Europa aproveitar o momento e coller a idea gorbachoviana de Europa como casa común e neutral. —Despois da corrección da vida política co golpe do 23-F, a entrada de España na OTAN (1986) puido tamén mudar a situación? A petición de entrada faina Calvo Sotelo en 1981, na súa curta presidencia e se lemos as noticias desa década (1976-1986), as invocacións dos sucesivos secretarios de Estado americanos reclaman que haxa integración na OTAN. É unha decisión inspirada desde Washington que quere ao Estado español dentro do bloque militar, e sería unha especie de cara B inseparábel da entrada na CEE. Contra o sentir maioritario da opinión pública, que custou moito gañalo, como se viu no referendo que lanzou con grande risco político Felipe González. —Neses anos, máis alá de que houbese formacións minoritarias que se proclamaban maoístas, a influencia da China era mínima, nin se albiscaba o que sería no futuro. China neses anos ten dúas diplomacias. A chamada do “ping-pong”, que busca a normalización con EEUU e é o alicerce da pinza sobre a URSS; e despois outra diplomacia que se chamou dos “funerais”, que era a presenza dos líderes chineses nos funerais dos líderes soviéticos, que neses anos, previos a Gorbachov, foron moitos e provocaron baleiros de poder: Brézhnev, Andrópov, Chernenko. Neses anos empezan as novas relacións dunha URSS que desaparecía como tal e China. Se o pensamos, todo ese proceso histórico que sucede en menos de dúas décadas, entre 1972 e 1989, está en marcha cando aquí estaba producíndose o núcleo da nosa mudanza política posfranquista. Daquela, China era a 32ª potencia económica do mundo e hoxe é a segunda. Era un paria económico e non tiña significación no PIB mundial. Aínda en 2000, despois de dúas décadas de transformacións económicas aceleradas, era o 4% do PIB mundial e hoxe ronda o 19% dese PIB. Todo iso empezou nos anos 80. —A idea dos Estados Unidos de ter hexemonía absoluta, de camiñar a un mundo unipolar, que xa construían naquel tempo, ten algún futuro? Eran dous mesianismos en conflito, o americano e o de corte soviético, aínda que despois da morte de Stalin a palabra de orde da política exterior era a da coexistencia pacífica porque a alternativa era o choque nuclear. Nós non vivíamos á marxe de tantas cousas que sucedían a nivel internacional. Moitas das análises e interpretacións estaban influídas por esta dinámica de bipolaridade, que se quebra cando a perestroika, que nos obrigou a todos a pensar de novo o mundo con outras claves, sen determinismos. E nese pensar de novo había que ter en conta as condicións nacionais, que non había modelos únicos e que cada país tiña que buscar a súa propia vía para o desenvolvemento político, económico e social.