Daniel Pino. Ordenar a Terra con visión galega

—A súa biografía política empeza nos anos 60 en Madrid. No ano 1961 fun un dos creadores da Federación Universitaria Democrática Española (FUDE), herdeira da FUE da República e en 1962 detéñenme por primeira vez. Nese ano entrei no Partido Comunista de España (PCE) do que un fato grande de estudantes nos escindimos a finais de 1963 e axiña fundamos o PCE (m-l) -Partido Comunista de España marxista-leninista). En abril de 1965, detivéronme e caéronme máis de cinco anos de prisión, reducidos a tres por mor dun indulto do ano 1965. Casei aos poucos meses de saír do cárcere e vin a Galiza para facer o servizo militar. Daniel Pino e Carlos Casares cos seus fillos máis novos nunha fotografía de 1974. / Arquivo Familiar Daniel Pino En 1969, volvemos a Madrid, a compañeira e mais eu, agora xa cunha filla nacida nese ano. En 1971 ou 1972, expulsáronme polas miñas críticas do PCE (m-l) e fiquei escarmentado da militancia en partidos… pero aínda en 1975 colaborei na fundación e espallamento da Asemblea Nacional-Popular Galega (AN-PG). Era unha formación asemblearia, modalidade de participación política que me gorentaba máis que a da militancia ríxida partidaria. Porén, as disensións producidas no seu seo, en anos moi complexos no político, leváronme a dedicar os meus esforzos a facer país no exercicio aquelado da miña profesión. —Que importancia tivo a creación do Colexio de Arquitectos de Galiza (COAG)? En novembro de 1973, tivemos outro fillo e volvemos os catro da familia definitivamente a Galiza. Fíxenme cargo da Secretaría Técnica do COAG, onde botei cinco anos (1973-1978). Foron anos dunha auténtica revolución no espertar da conciencia nacional do país. Estivemos presentes na elaboración dos, daquela, escasos planeamentos municipais, na elaboración das leis urbanísticas, tamén na realización dun milleiro de actividades culturais, e non só daquelas que estaban directamente relacionadas coa profesión de arquitecto. Tamén naquel tempo o COAG abandeirou a loita a prol da autonomía de Galiza. —E estivo, tamén, na fundación dunha organización pouco coñecida, pero de moita presenza naqueles anos de intensa mobilización social, o CIES. No final da ditadura, reunímonos profesionais de moi diversas materias, que nos preocupaba o deterioro do que xa se vía como unha progresiva desfeita do territorio. O Círculo de Información e Estudos Sociais (CIES) apoiou tecnicamente moitas loitas populares contra os intentos de desnaturalizar o territorio ou dando alternativas para estruturalo de forma aquelada. Penso agora, por caso, na pretensión de colocar vinte fábricas de pasta de papel por todo o país; no intento de chantar unha central nuclear en Xove; na construción da Autoestrada do Atlántico sen ordenación territorial previa das comarcas afectadas; na loita pola devolución dos montes veciñais en man común; na pretensión de Fenosa de seguir construíndo encoros ou na elaboración de proxectos que supoñían alternativas sobre infraestruturas de comunicación, como o do desdobramento das vías do ferrocarril A Coruña-Vigo, ultimado moitos anos despois, como prioritarias fronte as infraestruturas exclusivamente por estrada. No ronsel da loita contra a autoestrada, aumentou a conciencia sobre a defensa do territorio. Na imaxe, unha mobilización no Val Miñor no ano 1979. A loita contra as celulosas conseguiu que non se construísen máis pasteiras e que, mesmo hoxe, estea próxima a desaparición da de Lourizán. A central nuclear de Xove non se chegou a inzar, o encoro de Sela abandonouse definitivamente. Os montes foron devoltos aos seus donos naturais,... —Quería determe na loita desde mediados dos anos 70 contra o xeito de construírse a Autoestrada do Atlántico. Tal como se trazou en moitos casos, era un muro separador. Cando levamos xa varias décadas do seu uso pode parecer que aquela loita fose infrutuosa, pero serviu non só para dar satisfacción ás demandas técnicas e económicas máis elementais formuladas polos milleiros de veciños afectados, tamén para incrementar a sensibilidade dos galegos sobre o coidado co medio ambiente, co respecto ao territorio e concienciouse por primeira vez a xente de que antes de acometer unha infraestrutura daquela magnitude e de tanto impacto, era preciso ordenar previamente o territorio afectado en sentido ben amplo. De non facelo así, pasarían cousas como a separación entre os núcleos de poboación e as súas terras. —Tiveron accións moi espectaculares e popularizaron un slogan que a dereita sempre caricaturiza, o da autoestrada como “navallada na nosa Terra”. Lembro que detivemos en Vilaboa a comitiva do ministro Leopoldo Calvo Sotelo. Fíxose polo chamamento da Coordinadora e aquela presión conseguiu paralizar a construción do treito Pontevedra-Vigo para reelaborar un proxecto que tiña unha calidade técnica e medioambiental ínfima. Con iso, conseguimos que a construción de pasos elevados e soterrados ao longo dese tramo fose, de media, cada 179 metros. Practicamente, o mesmo que o lado dunha cuadrícula urbana de calquera cidade grande. Como tamén se conseguira coa loita o cambio dos tubos metálicos cos que se querían soportar os pasos a desnivel soterrados, polos que se negaban a pasar até as vacas. Sen aquela loita, a desfeita do territorio tería sido exponencialmente moito maior. O conflito da autoestrada prolongouse durante varios anos, con paralización das obras, sabotaxes e una estimación de 15 feridos graves e máis de 300 leves. / Xaquín Marín Os esforzos por introducir racionalidade na construción do territorio, por desgraza, centráronse máis na loita contra aquel modo de proxectar unha autoestrada que, tiñámolo claro, no feito de que ía consolidar aínda máis a fenda entre a Galiza litoral e a do interior. E, doutra parte, a loita popular contra a autoestrada escureceu os proxectos sobre o ferrocarril. —O ferrocarril quedou en niveis de atraso enorme, sobre todo na rede interna. Mesmo lograr a dobre vía nun tramo de utilización masiva. A superación da crise do petróleo acontecida en poucos anos fixo esquecer na xente que había outro modo de moverse e fíxose universal a aposta polo automóbil privado. Esta decisión comportou, xunto coa aceleración desaforada na explotación dos combustíbeis fósiles, que se teña xeneralizado a crise climática. Pero os riscos da mesma xa os vían os científicos daquela e nós fixemos até o imposíbel polo que suporía elixir outro modelo de mobilidade para o noso país, para Galiza, onde o ferrocarril debe ter un gran peso. —O cambio democrático nos concellos (1979) e a aprobación do Estatuto de Autonomía (1981) estaban chamados a lograr un cambio profundo no urbanismo. Eu era dos que pensaban que unha institución autonómica ía ser beneficiosa para desandar o camiño que determinasen as leis centralistas e igualitarias, que non distinguían entre o rural e o urbano, entre cidades e vilas pequenas. O Estatuto de Autonomía traspasou á Xunta todas as competencias en ordenación do territorio, o urbanismo, a vivenda, o medio ambiente, etc. Porén, a miña esperanza en que un Goberno de proximidade non o ía facer peor que aqueles que se montaron na transición do que se coñeceu como pre-autonomía (Rosón, Quiroga…) non foi realista. En 1985, aprobouse a chamada Lei de Adaptación do solo a Galiza (Lasga). Por primeira vez, recoñeceuse a singularidade dos núcleos rurais. Eu e moitos outros saudamos en principio algo verdadeiramente novo: o recoñecemento dunha cuarta clase de solo. Xunto ás tres clásicas categorías de solo (urbano, urbanizábel e non urbanizábel) contempladas nas leis do solo estatais (de 1956 e de 1975), a Lasga instituíu a clase de solo de núcleo rural. Aparentemente esta Lei de adaptación, recoñecendo a existencia dun tipo de asentamento tipicamente galego, podería resolver o desenvolvemento dos milleiros de núcleos rurais do noso país. Pero non foi así. —Que sucedeu entón? Que, na práctica, a inmensa maioría de núcleos rurais das zonas do interior da Galiza (comarcas de Ourense, de Lugo, mais tamén as do interior das provincias atlánticas) non se produciron cambios substantivos. E nas comarcas atlánticas das provincias de Pontevedra, A Coruña e logo tamén na costa luguesa, multiplicouse a edificación por moitos enteiros, sen ter que ordenar previamente o territorio. O desastre é coñecido: todo o litoral encheuse de chaletes que en nada respondían a tipoloxías propias das estruturas económicas do rural (labrego ou mariñeiro). E, por se fose pouco, as prácticas da administración autonómica, antes e sobre todo logo do acceso á presidencia da Xunta de Manuel Fraga, autorizando as obras dos amigos dos caciques do partido no poder (primeiro AP e logo PP), entronizou no cerebro da xente que para poder facer algo había que pedir o carnet. A fotógrafa Anna Turbau ten as mellores reportaxes gráficas sobre o conflito da autoestrada, que mobilizou milleiros de persoas durante anos. Outro risco definidor da xeira democrática nos seus comezos foi o asfaltado de todo tipo de camiños e pistas. Os subsidios da vellez subiron extraordinariamente e os avós e avoas forneceron de cartos os netos para axudar a mercar automóbil, cartos que complementaban os salarios dos mozos que deixaban a escola prematuramente para traballar nas empresas de construción que xurdiron como cogomelos en tempos de chuvia por todas partes. Os que decidíramos traballar no urbanismo logo das primeiras eleccións municipais democráticas pasamos un verdadeiro calvario porque xa podías presentar a mellor das ofertas aos concursos para a realización de plans que nunca se nos adxudicarían a nós. Porén, a medida que se foron coñecendo os plans que conseguimos redactar (As Neves, Brión, Corcubión..., e sobre todo Allariz), a empresa dirixida por min, Consultora Galega, foi gañando prestixio e os postulados nos que se baseaban os nosos plans foron recoñecidos con diversos recoñecementos, mesmo de nivel internacional. Mais iso xa aconteceu máis dunha década despois. "Tempo de insubmisión" “Visto o acontecido entre nós, hai que afirmar que as accións dos afectados pola construción da Autoestrada do Atlántico non cambiaron o curso da nosa historia, pero gran parte do sustento teórico de programas alternativos factíbeis para Galiza é debedor do esforzo duns homes e mulleres do noso país que coa súa loita en todas as frontes desfixeron mitos arreo sobre a nosa tribo, entre eles o da falta de organización ou a submisión. A xeneralización entre nós de conceptos como impacto, ordenación territorial, planificación integral, enxeñaría medio-ambiental, etc… é directamente debedora daquela loita”.