O verán é para as pedras

Teño unha particular querenza polo castro de San Lourenzo (Cereixa, A Pobra do Brollón). Desde o primeiro ano o xacemento foi unha caixa de sorpresas e de achados únicos que obrigan Xurxo Ayán e o seu equipo a ter a cabeza e o corazón aberto. Se unha diferenza hai entre o proxecto de San Lourenzo e outros é a paixón e a emoción. Sen afastarse do rigor científico. Vin Xurxo cuberto literalmente de cinza, barro e terra en Neixón, Torre dos Mouros, A Lanzada, Cereixa, a Muradella, Os Conventos, Castuera… Mesmo se é un castro, un castelo, unha cabana acribillada por franquistas, tumbas de fusilados, un cairn ou unha igrexa, a súa paixón ao contar, abraia. Sempre me atraeu do seu discurso a súa procura eterna do rastro humano, no xacemento e na contorna. A procura da voz silenciada. O xeito de facer arqueoloxía social cara á parroquia. Recuperando historias, tradicións e espazos devorados pola maleza e o tempo. Por sorte cada vez son máis os que se suman a devolverlle á xente o que é seu. Ao comezo de As Pedras de San Lourenzo, o documental que rodamos en 2016, Eloina e Mari Carmen guiáronnos até a Pedra das Mulleres. O camiño que non conseguiu limpar o tractor abrírono elas nun momento, tal e como o rexistramos en tempo real. Traballaron "como antes" e sentaron como naqueles días, nesa pedra ao pé do campo de fútbol do Ponxedo, onde só elas podían pousar o cu. Entre risos e agarimos lembraron "as pernas dos homes!" nas duchas do regato, os partidos sempre gañados polo Hércules de Cereixa nese campo feito polos homes, mulleres e nenos da parroquia e a complicidade de todas na súa pedra. Con moi pouco apoio económico ou nada, a investigación segue cada ano grazas á xenerosidade dun grupo de profesionais que dedica o seu tempo de vacacións ao proxecto. Mais algo foi mudando nestes anos, e non só en Cereixa: a presenza cada vez maior de mulleres arqueólogas, historiadoras, antropólogas que armadas con picarañas e sachos, paleta e ficheiros, tecnoloxía e carretas, achegan unha mirada de xénero aos proxectos. Aquela pedra, á que Xurxo deu segunda vida, ten compañía e outras preguntas que permiten que por fin as mulleres teñan voz nos relatos. Ao redor da igrexa escavada que hai dentro do castro, atópanse ducias de tumbas, Atilano foi o primeiro "morto mediático" pero deron con moitos máis. Mentres Antía, Micaela, Claudia ou Vicky están a pé das tumbas traballando, Sara, acuarela en man pinta e avisa: "non digades meniño, tamén morrían nenas, esta chamarase Lourenciña". Por moito tempo no campo de fútbol do Patrimonio, o balón estivo en posesión dos homes, deixando nas bancadas ás "animadoras mulleres". Pero xa hai un tempo que entraron a xogar Rebecas, Beas e Sonias, dianteiras de primeira, que armaron equipo con quen fose. O seu traballo completa e dá outras luces a unha historia que se pretende ser verdadeira, non pode ignorar o papel da muller nela. Agora o banco encheuse de xogadoras que non lles chega co da reserva. As seareiras do patrimonio, reclamamos e agradecemos outras maneiras de xogar.

O verán é para as pedras

Xaxún galaico

A mulata da muleta

Mellor vivilo

Con ben veñas

O trato, sempre

A raíña

Ondas e Albas

Xordos de vez