Xaxún galaico

Este ano aínda non sentín cantar o cuco, quizabes cando leades isto xa anda cuqueando polas carballeiras. En troques, eu lévoo de banda sonora mentres atraveso estradas para contar contos nas escolas. No entrante de marzo os versos de Manuel María repenican no meu maxín axexando a primavera. —Dálle tempo -dixo a veciña cando a visitei- a terra aínda está arrefriada. Suso, do tractor dixo o mesmo cando lle preguntei polo día de arar. —Seica despois da semana santa. Non é que sexa moi de igrexa -aclarou- pero teño que levar os vellos, que miña a nai está ofrecida. Na miña casa non íamos de procesións, pero había un respecto. Tiñamos prohibido vestir de vermello eses días, e o venres santo nin falar de coser, varrer ou pór a radio. Eu, que tiña pánico á estampa do home da coroa de espiñas pendurado dunha cruz, non tocaba fío e gardaba a saia máis bonita para outros días. O de varrer facíame graza, e máis dunha vez ás agachadas pasei a vasoira de xestas pola parte de abaixo do patio de terra para albiscar, no po que arremuiñaba, o cu do demo. Hoxe, muller de pouca fe, boto en falta aqueles rituais que principiaban co ramo do domingo, palma, ruda, oliveira e outras herbas. Ramo a secar na porta da casa para os días de tormenta, os partos das mulleres ou das vacas, e para cuitar a terra a sementar. O deste ano é dos bos, xa o di o refraneiro: "Ramos mollados / Poucos millos e mal sachados / Ramos enxoitos / Millos moitos". A vela bendicida do xoves santo, necesaria para espantar as tebras das enfermidades e as luces dos lóstregos. E para calquera protección, nada como a auga bendita do sábado de gloria. Practicar a toxoterapia é a mellor penitencia do ateo, e como neste país os doces de Nadal xogan cos de Entroido e xúntanse cos de Pascua, manter vivos e abertos os vellos camiños é unha boa procesión. Na casa este ano comezamos a semana, de casualidade, nos pendellos da Gouxa. O sol chamou por moitos e chegamos coa bola de torresmos e chourizos esgotada. Haberá que ir á Feira outro 11 ou 23 do mes. Outro día fomos ver os marcos, non os das fincas, os do reino que andan a monte comestos polas silvas. Eu recoméndovos deixar de lado larpeiradas importadas e catar a rosca e a bica de ovos de Caldas de Reis, a proia de Pontedeume, a bola de nata polo Eume, vinchas de Cerdedo (Terra de Montes), uns pestiños, chulas, flores, leite fritido… Postos a coller quilos, que sexan dos nosos. Ollo coas palabras estes días, que o tellado na igrexa de San Martiño de Dozo caeu por un sermón sacrílego, e se de bailar vai a cousa ide por Fisterra a ver a danza da Nosa Señora das Areas. Cacheleiro ou vasifraxio era un xogo que practicaban as mozas na Pascua de Resurrección en Santiago, lanzar olas rotas. Noutros lugares, cántaras enteiras e quen as deixaba caer pagaba os viños e a desfeita. Agora que andan tentando matar o corazón do país cunha celulosa xigante, podemos recuperar a tradición e sermos davides que batamos na fronte do Goliat-Altri. Porque se matamos o noso, non hai deus que o resucite.

Xaxún galaico

A mulata da muleta

Mellor vivilo

Con ben veñas

O trato, sempre

A raíña

O verán é para as pedras

Ondas e Albas

Xordos de vez