As supostas rendas do eucalipto

As explotacións agrarias dedicadas ao forestal padecen dunha predominancia de eucalipto, de maneira que co paso das últimas décadas, no que é sobresaliente, converteuse nun monocultivo. É admitido –no ideario colectivo– que a pesar dos males que o acompaña, é soportábel socialmente porque xera rendas que contribúen a soster os titulares da terra. Este construto é o resultado dunha eficaz propaganda orquestrada polos directos beneficiarios da dedicación do territorio útil agrícola a eucaliptos, en forma de fluxo continuo, sen empregar nin un euro de capital na súa explotación (Ence). As orixes históricas enraízanse na execución da política forestal, primeiro estatal –no franquismo– e logo autonómica, coa influencia e financiamento comunitario. As primeiras repoboacións forestais do Estado leváronse a cabo con piñeiros. Agora estanse a facer con eucaliptos, para cubrir necesidades existentes en madeira destas características, especialmente dos fabricantes europeos de fibra de papel, que son grandes multinacionais. As condicións económicas da Galiza favorecían unha política forestal de chegada masiva do eucaliptal ao conxunto do territorio. O país do eucalipto Neste momento contemplamos a nosa paisaxe extraurbana como un eucaliptal completo. Hoxe hai destas árbores estrañas en ex prados, ex soutos, ex carballeiras, ex chousas, ex porrais, ex agros, ex hortos, ex patacais, en predios que son fonte de nacemento dos nosos ríos (por exemplo, do pai Miño) e até en ex xardíns. O país do eucalipto. Arredor de 600.000 hectáreas do país dedicadas ao invasor chegado –de boa fe– da man de frei Rosendo Salvado. Hoxe hai eucaliptos en ex prados, ex soutos, ex carballeiras, ex chousas, ex porrais, ex agros, ex hortos, ex patacais e até en ex xardíns Segundo os dados oficiais publicados polo Instituto Galego de Estatística (IGE), o valor engadido bruto da silvicultura e a explotación forestal no ano 2019 foi de 417 millóns de euros. Destes, aproximadamente dous terzos son renda mixta e o terzo restante, renda salarial. O número de postos de traballo, non se refire a empregados, son 9.300. A evolución da capacidade para crear valor (VEB/produción) vai seguindo unha senda de caída continua: en case 20 anos, de 2000 a 2018, vén descendendo continuamente desde o 52,6% ao 46,7%, non abandonando nesta serie de 19 anos esa traxectoria decrecente. Esta evolución do valor engadido bruto é compatíbel coa caída do significado da renda real distribuída tanto a nivel persoal como territorial. Así mesmo, a evolución do prezo da hora traballada seguiu un ritmo próximo ao estancamento ou á conxelación salarial: en décadas pasou de 8,1 euros/hora a 9,2 euros/hora. Territorio e renda A distribución territorial das explotacións forestais tamén amosa unha penetración desigual: parece como se nas comarcas que contan con alternativas produtivas non fose intensiva; en troca, en comarcas en decadencia agroindustrial e demográfica si ten presenza: na maioría dos concellos do norte (agás en zonas da Arousa norte, Muros e Noia e o arco ártabro) existen aproveitamentos de máis de 25.000 metros cúbicos/ano. A existencia desta intensificación tamén denota que a curto prazo haberá nesas mesmas comarcas un relativo esgotamento, de non mudar prezos ou destinos da madeira. Os perceptores destas rendas son singulares. No caso das mixtas, maioritariamente son persoas xubiladas, co cal o empeño empresarial é moi reducido: é dicir, nunca se converterán en novo investimento produtivo. As rendas funcionan máis como ingresos complementarios – froito dunha terra inculta convertida en supostamente rendíbel– que como remuneración do capital ou capital/traballo. No caso das rendas salariais son claramente remuneradoras de traballo parcial, eventual ou paralelo a outras actividades (a media salarial anual sería aproximadamente de 10.000 euros). Incendios forestais E queda unha última consideración: en que rubro da actividade forestal se anotan os gastos públicos de apagar os incendios? Existirían os mesmos incendios con árbores propias? É imprescindíbel se facer esas preguntas para valorar o beneficio social na Galiza da actual estrutura produtiva forestal, xa que é mudábel a medio prazo. É pouco interesante se deixar abalar polo vento dos intereses de quen precisa materia prima accesíbel, barata, próxima e non arrisca na explotación directa, nin no cultivo nin, por suposto, no gasto en deter os incendios. Unha última pregunta queda sen resposta: que país, gobernado segundo os seus intereses colectivos, entrega tanta terra agroforestal –unhas 600.000 hectáreas– por unhas rendas tan cativas?