Pakistán? Afganistán? Kazajistán? Son interrogantes capciosos ou ignorantes, ou ámbolos dous, que tivo que enfrontar Rustam cando a persoa sinte un -istán (lugar de) e directamente convérteo nun único país, habitualmente asociado a guerras e fundamentalismos varios. Se cadra, vostede xa o sabía, pero outras persoas descoñecen Uzbekistán, país de Asia Central, onde naceu o pai dos algoritmos que fará desta reportaxe unha peza viral, Abdullah Muhammad ibn Musa Al-Khwarizmi. Pode que se vostede é amante do ciclismo tamén lle soe polo ciclista uzbeko Djamolidine Abdoujaparov.
"A xente maior de Galicia, cando dicía que era de Uzbekistán, sempre me falaban do ciclista, pero…eu non o coñecía!", admite divertido Rustam. "Tiven que buscalo en Internet e xa ves, coñecino aquí, a moitos kilómetros [máis de 6.000 km, segundo tamén Internet] da miña casa".
Turdibaev é profesor e investigador da Universidade Akfa de Tashkent nunha materia que, de novo entre risos, admite que todo o mundo -ou case todo- odia: matemáticas. Rustam veu a Compostela para facer un programa de doutoramento na USC co Profesor Manuel Ladra. "A primeira impresión que tiven foi a amabilidade da xente, sempre querendo axudar. Un lugar moi tranquilo e tamén con moita festa". A festa é tamén na historia deste uzbeko o catalizador perfecto para arrancar a falar o galego. "Cando cheguei, non falaba o galego nin o español. Fixen o curso de A2 de castelán, pero…non aprendía nada. Nese punto pensei que o mellor xeito para aprender era saír de festa".
Así elixiu o galego
É o galego? "Todo naceu dunha broma. Xogaba na universidade nun equipo de Ultimate Frisbee e díxenlle a unha amiga e compañeira do equipo que, cando volvera dunha viaxe, íamos falar só en galego", relata Rustam. Moitos anos despois, amosa con palabras o lonxe que chegou a brincadeira.
O matemático tivo que escoitar un discurso que, de seguro, vostede xa escoitou: "por que perdes o tempo aprendendo unha lingua local que nunca vas usar?". A resposta de Turdibaev ecoa ata a cafetería de Compostela onde partilla co camareiro lembranzas da súa etapa vivindo con brasileiros e portugueses e da súa recente visita a terras lusas: "Cando estiven aló, dinme conta de que, grazas ao galego, me podía entender perfectamente polas súas semellanzas", conclúe.
En Uzbekistán conviven varias linguas, inda que a que impera é o uzbeko, malia que a meirande parte da poboación fala ou entende ruso polo pasado soviético do país. De feito, recentemente, o goberno, presidido por Shavkat Mirziyoyev, promoveu unha lei na que tódolos anuncios publicitarios e marcas comerciais deben estar en uzbeko: "Resulta curioso entrar nunha tenda que fóra pon Shoes, Supermarket ou Beauty Salon e, cando entras, ninguén fala inglés", ironiza Turdibaev.
A piques de marchar de Compostela, non sen tristura e co firme desexo de volver, admite que hai unha cousa que lle pasa acotío e que lle amola: "Eu, cando veño, sempre quero falar o galego e seguir aprendendo e mellorando. E fágoo… pero a xente de aquí mírame como turista e cambian ao castelán". Malia todo, o picheleiro de Tashkent atopa na cidade un lugar tranquilo, perfecto para ir a calquera sitio camiñando ou en bici, "incluso con chuvia", e con moitos lugares por descubrir: "A Praza do Obradoiro e a Catedral é o mellor lugar para min, inda que nunca entrei nela. Sempre o deixei para outra ocasión". Esoutra ocasión, sempre posposta, resume unha experiencia habitual das persoas que pasean a súa rutina por unha cidade patrimonio da humanidade. Rustam condensa esa realidade nun refrán uzbeko: "O río que pasa ao teu carón non ten valor".
O medo a "tanto turismo"
Cando deixamos o café atrás, segundo el mellor o de Portugal, e aboiamos sobre as conxestionadas rúas, esquivando a comunidade peregrina que deposita o Camiño na súa derradeira estación, Turdibaev expresa en alto un medo: "Teño moitas ganas de volver a Galicia, pero despois de ver como están as cidades ou as Illas Cíes, por exemplo, temo que todo cambie moito por causa de tanto turismo. Cobrar por entrar na Catedral ou ter que reservar con moita antelación para atopar un hotel, pero veremos…".
Despídome do picheleiro uzbeko, o matemático que a máis de 6.000 quilómetros de Compostela, flanqueado por un póster que proclama o seu amor polo galego, percorre mentalmente desde a súa oficina de Tashkent as rúas daquel lugar ao que chegou por casualidade e do que lle custa un mundo marchar. Un paseo visual de Rustam Turdibaev que sempre agocha o firme desexo de volver e a esperanza de que en Compostela todo cambie para que todo siga igual.
