O prezo do benestar

Desde a aparición e progresiva xeneralización do sistema económico capitalista, a transformación social abrangueu os ámbitos social, político, económico e ambiental. Non foi unha consecuencia daquela xeneralización, senón unha condición previa. É dicir, sen a progresiva coherencia sistémica global; sen a aparición das institucións para xerir coas novas relacións económicas, sen a creación dos marcos normativos adaptados ás novas fórmulas de contratación laboral, sen a institucionalización de formas de vida cada vez máis homoxéneas e sen a "aceptación" da socialización dos custos ambientais do crecemento económico, o avance do capitalismo non tería ocorrido. Comezou coa revolución industrial, avanzou coa cristalización industrial do fosilismo fordista nos inicios do século XX e coa marshallización da economía global após a segunda gran guerra e culminou co capitalismo da vixilancia, a versión máis salvaxe, e máis sutil, dos procesos de acumulación de capital que trouxeron o benestar, medido polo PIB por persoa. E tamén malestar. Acostumo a argumentar, ben é verdade que sen datos, só coa experiencia vital, que a miña xeración ten un maior benestar económico cá xeración dos meus pais e das miñas avoas. As fillas do baby boom comezamos a ter oportunidades educativas como nunca. E como as necesidades básicas foron cubertas, partes cada vez máis importantes da nosa crecente renda foron destinadas a bens e servizos non imprescindibles (automóbiles privados, lecer, coidados persoais). Desta volta con datos fortes, defendo que ese elevado benestar do que desfrutamos non foi nin é gratuíto. En primeiro lugar, trátase dun ben posicional, é dicir, o mundo enteiro non pode desfrutar das "comodidades" desa sociedade capitalista do benestar sen que todos os seres humanos que o habitan empeoren a súa situación. Segundo o Banco Mundial, o 42% da poboación mundial non pode acceder a unha dieta saudable, porcentaxe que supera o 80% da poboación nos países de menor renda. A pobreza impídelles acceder a eses recursos saudábeis, nin sequera a unha dieta suficiente. Ademais, algúns deles son importadores netos de alimentos (países africanos, por exemplo) das economías máis ricas (US, Canadá, Francia) e doutras emerxentes (Brasil, Rusia, Ucraína, Arxentina). O benestar que desfrutamos non é gratuíto Na actual globalización salvaxe, o prezo do noso benestar require cadeas alimentares globalizadas que producen proteínas animais, non tan baratas para todos, con sistemas produtivos intensivos alimentados con recursos que ben poderían ser destinados á alimentación saudable de millóns de persoas. En segundo lugar, a non gratuidade do noso benestar obsérvase nos custos ambientais vinculados co crecemento económico que o propicia. Isto ten polo menos dúas dimensións. A primeira é a que permite trasladar para o futuro unha parte dos custos ambientais dos modelos de vida derivados do actual sistema capitalista. No futuro van ser máis ricos, achan certos economistas, así que para eles será moito máis barato e fácil, debido ao progreso tecnolóxico, corrixir eses problemas. Xa se apañarán no futuro. Renovábeis A segunda ten que ver cos custos que xeramos e padecen algúns territorios para termos ese elevado benestar. Vexámolo, por exemplo, co impulso astronómico das enerxías renovábeis. Sen entrar agora no sen sentido que ten centrar a acción política no incremento da capacidade de produción renovábel sen mudar o sistema económico e as súas institucións, buscando unha nova coherencia sistémica global, ese éxito das renovábeis leva uns poucos a pagar prezos moi elevados. A República Democrática do Congo conta co 60% das reservas mundiais de cobalto e o 80% do coltán, materiais estratéxicos para ese novo modelo renovable de tanto éxito nos nosos países, pero o seu PIB por persoa apenas alcanza os 1.200 dólares, non máis do 5% do PIB por persoa na Galiza. E dentro do noso país, hai quen paga un prezo maior polo benestar do que outros: territorios onde se instalaron industrias de produción eléctrica hai máis de 60 anos (Vilariño de Conso, Chantada) perdendo poboación de modo constante e con niveis de renda dispoñible por persoa ata un 40% inferior á media galega. Ou no actual boom eólico, ducias de concellos rurais con baixo nivel de vida relativo que contribúen enormemente á descarbonización sen recibiren a cambio compensación xusta pola súa contribución neta ao benestar doutros. Só mediante a transformación de todos os ámbitos que dan coherencia ao sistema económico, e non só mediante a verdificación parcial dun aspecto, seremos capaces de alcanzar unha mellora da calidade de vida para todas as persoas pagando todas un prezo xusto. Mentres, conviviremos con illas de malestar no océano do capitalismo salvaxe.