Que caracteriza a Galiña de Mos, a única raza autóctona avícola recoñecida?

No ano 2001 un grupo de sete criadores de Galiña de Mos —cun total de entre 50 a 60 exemplares desta especie avícola— comenzaron o camiño para recuperar esta especie autóctona galega, a única avícola decretada oficialmente polo Ministerio de Agricultura na Galiza. En 23 anos, logo dun longo camiño de traballo por parte de Asociación de Avicultores da Raza Galiña de Mos (Avimós), non só se recuperou esta raza en perigo de extinción, senón que se deu a coñecer en todas as feiras e concellos, aumentouse o seu censo e o número de criadores e hoxe son 172 os criadores no Rexistro xeral de explotacións gandeiras (REGA) de avicultura artesá e perto de 22.000 no censo de animais desta raza recollidos polo Ministerio de Agricultura. O presidente de Avimós, Francisco José Monasterio, é un dos criadores con REGA da Galiña de Mos, e un dos sete que levan dúas décadas loitando pola supervivencia desta raza. A Xunta da Galiza e o Goberno do Estado recoñeceron oficialmente no ano 2000 a condición da galiña de Mos coma especie avícola autóctona galega. “Na Galiza a única raza autóctona avícola é a Galiña de Mos”, explica Monasteiro, que cifra en total as criadoras os criadores con e sen REGA en perto de 600 en todo o país. “Sabemos que hai moita máis xente que ten pero sen estar dados de alta en Avimós“. “Para que unha raza en perigo de extinción subsista no tempo hai que comela, se non se come desaparece aínda que pareza unha contradición”, explica a Nós Diario o presidente de Avimós. Aínda que non hai datos do volume de negocio xerado pola Galiña de Mos, o presidente de Avimós, cunha explotación en Vilalba (A Terra Chá) con 100 exemplares, asegura que a cría desta especie “permite sacar un rendemento extra, tanto en carne coma en ovos. “É unha axuda económica que permite facer cousas como afrontar os gastos para que un fillo poida estudar, e ademais o traballo non é moi laborioso”. Para lograr o título de raza autóctona hai que documentar diante do Ministerio de Agricultura esta condición. No caso da Galiña de Mos, o rexistro estatal sinala que “en 1935, na Estación Pecuaria Rexional de Lugo, comeza o proceso de selección e uniformidade da raza adquirindo en San Xulián de Mos, no concello de Castro de Rei, na comarca da Terra Chá, os primeiros ovos para incubar, dándolle ao grupo o nome de raza Mos. Publicouse o primeiro patrón da raza en 1936. Nos seguintes anos efectúanse estudos produtivos e amplíase o censo de reprodutores”. A carne é magra e consistente, moi zumarenta e rica e con pouca graxa exterior Produtos no mercado Desde Avimós aseguran que “non damos servido a todo o mercado, non damos abasto, sobre todo no sector da hostalaría”. Francisco Monasterio explica que os criadores artesáns de Galiña de Mos matan para vender en carne “galos con 9 meses, e véndense sobre 16 ou 17 euros o quilo en canal”. A especificidade desta carne, segundo explican desde Avimós, é que “é magra e consistente, con pouca graxa exterior e moita graxa infiltrada. Ten unha cor máis escura e leva algo máis de tempo cociñala, pero o resultado é unha carne moi zumarenta e rica”. No caso dos ovos, os da Galiña de Mos “están moi valorados e son considerados os mellores ovos de galiña do Estado”. O prezo oscila entre os 4 e os 7 euros por ducia. “A diferenza nos ovos é que teñen a xema máis grande e a clara máis xelatinosa en comparación cos de outras razas. Temos clientes dos mellores restaurantes do Estado que din que son os mellores ovos, non damos servido a todos”. O ovo véndese moito fóra de Galiza, a carne case toda no país “por mor de que non hai matadoiros para estes animais e é difícil mandar fóra”. O déficit comercial da 'despensa galega' alcanza xa os 1,5 millóns de euros diarios: "Precisamos recuperar a produción propia" A pesar de que o mercado demanda máis produtos de Galiña de Mos, Francisco Monasteiro sinala que “non queremos perder a esencia de artesanía e calidade, que haxa explotacións de 2.000 galiñas, porque iso suporía perder a esencia e a calidade”. O presidente de Avimós defende o tamaño e a calidade dos produtos que venden, “os nosos capóns non son de 5 quilos, como moito dan 4, coma os de antes. Son de crecemento lento, a maioría para a venda teñen entre 3,5 e 4 quilos, os industriais pesan máis porque teñen máis graxa. Están comendo seguido”. A Galiña Piñeira Aínda que tamén ten sona, o certo é que a Galiña Piñeira non está recoñecida polo Ministerio de Agricultura como raza autóctona. No ano 2007 o Colexio de Veterinarios da Coruña, grazas aos esforzos de membros da súa directiva, empezaron co proceso de documentación para lograr para a Piñeira a condición de raza autóctona. Finalmente o Ministerio de Agricultura denegou daquela o recoñecemento. Desa primeira experiencia saíu a Asociación Galega para a Recuperación, Defensa, Produción e Promoción da Galiña Piñeira (Agalpi). Esta asociación ten nova dirección desde 2022 e coa súa presidenta á fronte, Carme Fernández, leva máis dun ano traballando de novo no recoñecemento da Piñeira coma raza autóctona galega. Agalpi ten 110 socias e socios. Crían Galiña Piñeira e entre reprodutoras e crías contan con 1.500 exemplares. Hai tres subespecies: a Aperdizada Ancestral, a Aperdizada Silvestre e a Branca, e un produto estrela, o galo, que comercializan para carne logo de ser criado durante un ano a un prezo de 20 euros o quilo en canal. A Piñeira ten unha media de posta de ovos de 200 ao ano, cun prezo no mercado de entre 4 e 5 euros por ducia. A entrada de produtos desde outros países lastra o agro galego: fóra de tempada e de peor calidade, mais a menor prezo A especie ten orixe nas zonas de Arzúa e O Pino, aínda que agora está tamén estendida en moitos concellos de Lugo ou Pontevedra. Carme Fernández explica a Nós Diario que “tivemos que empezar de novo” no proceso de acreditación diante do Ministerio. “O proceso é moi complicado, temos que demostrar que existe esta raza desde antes de 1960, xenotipar as galiñas, crear un libro xenealóxico da raza, calibrar a súa produción... E niso estamos, da man da Xunta, a Facultade de Veterinaria e a Fundación Rof Codina”. Fernández sinala que o proceso é complexo, laborioso e custoso, pero agarda colaboración da Xunta, a Deputación “e quen queira axudarnos. Levamos un ano traballando nisto, a ver se nos tres que quedan de mandato dámolo logrado”. Destaca a importancia do recoñecemento como raza autóctona, “é a única sen recoñecer, unha raza en perigo de extinción, e este recoñecemento garante a protección das Administracións”. Un ingreso extra Só hai na Galiza un membro de Avimós que viva unicamente da cría da Galiña de Mos. Para o resto, ter estes exemplares supón un ingreso extra. Con baixo investimento e traballo, esta raza autóctona permite ter ao ano uns ingresos a maiores pola venda de carne e dos ovos. O quilo canal do Galo de Mos chega aos 17 euros en exemplares de 9 meses e arredor de 4 quilos. No caso dos ovos, moi apreciados na hostalería, o prezo por ducia está entre 4 e 7 euros.