Paisaxe gasosa

Oseñor Sampil de Escairón para dicir que unha vila tiña certa entidade dicía que tiña fábrica de gasosas. E de certo foi así na Galiza dos anos 60 e 70 do século pasado, cando foi o auxe destas pequenas industrias e na historia das gasosas do país pódense contar máis de mil marcas que xurdiron aquí e acolá. Tal nos conta Juan Carlos Villar Angeriz, de Coristanco, que vén de publicar en 2023 Apuntes sobre la gaseosa en la provincia de A Coruña, un inventario das empresas, emprendedores e marcas da provincia, que publicou a Deputación da Coruña. Pero Juan Carlos ten aínda información cumprida das que houbo en toda Galiza e, en Coristanco, abre ao público unha colección con envases e pezas da historia das gasosas. A el debo agradecer a información e as fotografías deste artigo. As dificultades na distribución, as estradas e camiños aínda en moi malas condicións naqueles anos, provocaron a proliferación das pequenas empresas, que fornecían o novo produto só na súa contorna inmediata. A certa bonanza económica daqueles anos, as remesas que chegaban da emigración a Europa, facilitaron o consumo deste produto, que non era nada caro. Apareceu e estandarizouse daquela o peche cerámico con arames, que conservaba o gas, e o denominado envase familiar. Un pouco por todas partes, pequenos empresarios, algúns das cortidurías xa en declive, outros retornados da emigración, familias con pequenos negocios varios, probaron sorte con esta bebida que requiría auga, gas, azucre e, entre outras, unha máquina saturadora, que era a que mesturaba o gas coa auga. Todos os empresarios entenderon que había que crear marcas do produto, porque existía a competencia, aínda que entre eles respectaban moito as áreas de influencia de cada quen, pero os envases eran retornábeis e cumpría marcalos para que non remataran noutra fábrica. Cómpre dicir tamén que aínda non existían marcas españolas na distribución, que aquí non chegaban, e se algunhas se fabricaron baixo licenza –La Pitusa, La Casera, La Revoltosa–, non tiveron o éxito agardado ante a confianza do público nos produtos locais. Tamén hai que ter en conta que o viño que se vendía aqueles anos, a granel ou engarrafado, de baixo custo, maridou moi ben coa gasosa e converteuse nun clásico. A mellora na elaboración dos viños tivo algo que ver tamén co declive do produto das burbullas. Por suposto que o deseño é popular, pero aí reside o interese da imaxe das gasosas, alén da nostalxia das xeracións daqueles anos. Tiveron unha gráfica pensada polo emprendedor e realizada nas fábricas de vidro –Barcelona, Madrid, Álvarez de Vigo–, que, con debuxantes pouco habelenciosos, estandarizaron o produto con vermello e branco. O resultado é un mundo no que o principal argumento é o local, o próximo. Era aínda un mercado incipiente e a distribución dos produtos das fábricas españolas topaba coa lentitude das obras do que entón se chamaban «accesos a Galicia». Estaba xurdindo unha industria propia que xeraba unha paisaxe comercial nosa. Non puido callar. Mágoa. Churrusqueiras A imaxe da muller ten que ver co papel patriarcal de dona de casa, responsábel en boa medida das decisións de compra. Pero esta colección de churrusqueiras, ataviadas con vestiario tradicional, enxebre, indica que o produto é "noso", de toda confianza. O público de vilas e aldeas sintoniza co discurso. A lingua galega quere abrollar nos nomes das marcas. Logotipos Poucas son as marcas que contaron cun deseño profesional. Pibal, presenta un rechamante logotipo, xuntando as primeiras sílabas de Pita e Balsa, a parella de empresarios. Espiña, a pesar do significado da palabra, aposta polo apelido do empresario cun logo rotundo sobre un círculo amarelo. Los 15 hermanos preparan un prototipo coa súa gráfica publicitaria, pero non se chega a realizar. Nomes A marca máis antiga é Merckel, o apelido do alemán que fundou a primeira empresa galega de cervexas e gasosas, na Coruña en 1808. Pero case todas as primeiras levaron nomes do século XIX, como La Aurora ou La Ideal. O nome ou apelidos dos emprendedores son frecuentes. Teimar parece o anagrama do nome Manuel Teira, en 1966. Los 15 hermanos tivo un nome rechamante cun logo caligráfico. Paisaxes A paisaxe local é un tema querido, mesmo que os debuxantes teñan que traducir a poucas liñas unha postal, iso si, coa recomendación de que no porto poñan máis barcos dos que saen na foto, como aconteceu con Gaseosas de Malpica. Reiriz pinta unha dorna coa súa vela e xa explica que estamos na ría de Arousa. Juaraná non enviou postal, dixo que pintaran o faro, pero ao de Fisterra nada lle imita. Iconas Os escudos locais foron un tema recorrente, como o de Arzúa na de Varela, o de Noia na de Noela ou o de Sada en Labarrosa, pero tamén os monumentos emblemáticos como a Catedral de Santiago en La Montañesa ou o coñecido reloxo coruñés no Obelisco. Da tópica simboloxía compostelá aparecen o Santiago cabaleiro, tamén en La Montañesa, e o botafumeiro e a Cruz de Santiago na de Suárez. Fontes A auga é o ingrediente esencial e canto máis fría mellor, porque así o gas mestúrase mellor co líquido. As fontes de sona foron un reclamo e un lugar onde fornecerse da materia prima, sen necesidade de concesión ningunha. Santa Margarita explota a fonte do monte da cidade da Coruña, pero La Ribera utiliza a fonte da praza do Campo só como símbolo de Betanzos.

Paisaxe gasosa

Luz en La Noche

Falar aos ollos

Malingre marca

Cartas explosivas

Un punto colorido

A arte de escribir

As pedras que falan

Prensado e ben presentado