Cartas explosivas

Tamén podería titular "Moi señor meu" ou calquera outra fórmula retórica, como "Distinto señor" que emprega Ánxel Casal en 1933, na carta da imprenta Nós aquí reproducida, pero atéñome á festa gráfica que estoura cando se abren estas misivas. Co desenvolvemento do correo postal as cartas de empresas e profesionais convertéronse en documentos de grande importancia, non só para o estritamente comercial, senón que axiña se entenden como vehículos de comunicación para crear imaxe do emisor no público receptor. Son quizais as cartas e envelopes, xunto ao deseño de envases e embalaxes de produtos, as primeiras pezas en ser activadas, dentro do que co tempo será coñecida como identidade corporativa. Os primeiros síntomas desta tendencia debemos buscalos na Galiza na década de 1840, cando comezan a aparecer na correspondencia estampacións manuais de carimbos coa denominación e enderezos dos remitentes, pero son do derradeiro cuarto do século XIX as primeiras pezas impresas, aínda que até os últimos anos deste século non aparecen as cartas e envelopes ilustrados, xa con gran requinte no deseño. Sigo nesta periodización a Andrés García Pascual, autoridade en todo o relativo ao desenvolvemento do correo. Pero o progresivo requinte dos documentos cómpre ligalo á creación de empresas de litografía, que coa súa técnica e cos profesionais deseñadores-debuxantes que teñen en nómina, favorecen a explosión deste auténtico xénero gráfico. Lembro unha vez máis a coruñesa Imprenta e Litografía Roel, fundada en 1872, que imprime dúas das cartas aquí reproducidas, a de La Coruñesa, fábrica de tejidos, de 1881, e a de Francisco Tabarés, almacén de frutos coloniales, de 1898, as dúas con pé de imprenta e aínda a de La Coruñesa co nome do que creemos é o deseñador-gravador: Álvarez Gº., onde 'Gº.' pode ser abreviatura de 'Grabó'. Nestas primeiras cartas das empresas podemos advertir dúas tendencias: a reprodución das medallas gañadas polos seus produtos, caso de La Coruñesa e Alejandro Carreño e Hijos; e a representación das súas fábricas, caso tamén de Alejandro Carreño e Hijos e Alfageme. No caso doutras entidades non industriais serán as súas sedes sociais as representadas. Esta tendencia chega case até mediados do século XX, como teño constatado nunha carta de Massó, na que toda a cabeceira son as súas factorías de Bueu, pasando as latas a ocupar un espazo secundario no deseño. Cómpre subliñar tamén a progresiva aparición de símbolos de identidade, como se aprecia na de Mondariz, que comeza a utilizar en 1889, deseño do español José Arija; na de Alfageme, co emblema do seu produto ¡Miau!; na da Empresa Fraga, deseñado en 1922 por Camilo Díaz Baliño; e coa da Imprenta Nós, quizais deseñada polo propio Casal, co símbolo do hórreo deseñado por Castelao. Cómpre salientar os vangardistas logotipos de Hernández Hermanos, dos Teatros Losada y Principal e o explosivo Radio Bazar.

Cartas explosivas

Luz en La Noche

Falar aos ollos

Paisaxe gasosa

Malingre marca

Un punto colorido

A arte de escribir

As pedras que falan

Prensado e ben presentado