O xornalismo comprometido segundo Tareixa Navaza

Méndez Ferrín deixou dito que a de Tareixa Navaza era "a voz da liberdade". Esa voz lía, durante a retransmisión en directo da chegada dos restos de Castelao a Compostela en 1984, fragmentos de Sempre en Galiza mentres as imaxes mostraban unha carga policial que rebentaba o acto. Porén, as palabras impúñanse sobre a violencia institucional dun modo que retrataba o país máis alá de calquera descrición feita polo máis agudo politólogo. A Asociación Galega de Produtoras Independentes (Agapi) entregou onte o II Premio de Honra Dolores Ben a Tareixa Navaza. "Navaza", recoñecen desde Agapi, "representa a concepción dun xornalismo implicado coa sociedade do seu tempo". "Emocionoume moito recibir ese premio", declara Navaza en conversa con Nós Diario. "Por unha parte porque mo concederon nun momento moi difícil da miña vida, no que me acababan de diagnosticar un cancro. Mais sobre todo porque é unha honra que se acorden de min despois de tantos anos sen estar en activo. Sorpréndeme e emocióname a partes iguais". Navaza cre que unha retransmisión como a da volta dos restos de Castelao á Galiza xa non sería posíbel. "Daquela estaba Alexandre Cribeiro dirixindo o centro territorial de TVE na Galiza. Eu pregunteille como quería que enfocase aquel suceso e el díxome: como ti queiras. Eu decatábame de que a pretensión era enxalzar o Castelao humorista ou o autor de Os vellos non deben de namorarse, pero que ían obviar o Castelao político e por iso seleccionei aqueles parágrafos do Sempre en Galiza. O que non sabía Navaza era o que estaba sucedendo entre bambolinas: o delegado do Goberno estaba vendo as imaxes en directo e chamou Cribeiro para que cortase a retransmisión. Este negouse e foi cesado. "Ao día seguinte lin un titular que dicía algo así como unha terrorista retransmite a chegada dos restos de Castelao. Era un disparate. Pero eu tiña a sensación de que estaba facendo o correcto, de que en realidade, os herdeiros daqueles que enviaran Castelao ao exilio querían agora apuntarse o tanto da repatriación do seu corpo, desvirtuando a complexidade da súa figura". Cribeiro, anos despois, dicía que Navaza foi a primeira en aclararlles aos espectadores televisivos o que sucedía en campaña, porque comentaba: "Se non están entendendo o que berran os manifestantes, é...", e repetía as consignas coreadas polos que protestaban. 35 anos da volta a Galiza dos restos de Castelao Xornalismo comprometido Sen dúbida, aquelas imaxes da volta dos restos de Castelao ocupan un lugar de honra na memoria colectiva -igual que o resto do seu labor no centro territorial de TVE da Galiza, que a converteron nunha referencia por ser a primeira persoa que ofrecía noticias da Galiza e en galego- mais tamén é certo que, até certo punto, ocultan unha vocación xornalística máis ampla, cun abondoso traballo na radio e na prensa escrita. "Vivín tempos moi duros", lembra. "Eu aprendín este oficio na radio, na Cadena SER, aínda en plena ditadura, cunha censura tremenda e, aos ollos de hoxe, ridícula: eu cóntolle á xente nova que se censuraban boleros e veno como algo extraterrestre". A defensa dos seus principios xornalísticos custoulle vivir esa mesma censura na súa propia pel, e non só durante a ditadura. En 1989, por exemplo, leu, durante unha manifestación contra a reconversión naval de Ferrol, o manifesto de feche e ao día seguinte deixou de presentar o telexornal. "Pasei moito tempo en sitios inmundos: non me daban unha mesa, non me concedían un ordenador, estaba condenada a deambular polos corredores. Pero nunca me rendín. Supoño que pensaban que ía cansarme e implorar perdón, ou algo así, pero nunca o fixen. Tiña moitas amizades e unha vida social moi rica que foron suplindo as carencias no profesional. Sei por amigos que algún de aqueles xefes chegou a chorar de indignación ao ver a miña resistencia; esa foi a miña vitoria". Navaza foi unha pioneira: unha das primeiras voces femininas que ocupaban espazos de opinión en xornais como La Voz de Galicia, El Correo Gallego, A Nosa Terra, e tamén en tratar temas sociais que, na altura, non era protagonistas de moitos titulares: a actualidade latinoamericana e do mundo árabe, a defensa do medio ambiente e, nomeadamente, as relacionadas coa axenda do movemento feminista galego. De feito, as súas primeiras colaboracións na prensa escrita poden atoparse en Andaina. Revista do movemento feminista galego. "O feminismo e a defensa do medio ambiente son as dúas grandes revolucións do século XXI", opina. "Ás veces sinto algo de desánimo cando leo sobre esas rapazas novas que se someten ás súas parellas e que defenden as violencias coa escusa do amor. Pero creo que en xeral, a semente está chantada, estamos no bo camiño. O feminismo está realizando un traballo espectacular". "Cando comecei con Suárez había máis democracia que agora" Xornalistas e medios "O xornalista debe facer fronte ás influencias que os medios reciben desde os grandes grupos de poder económico, eses que son os que verdadeiramente mandan sen presentarse a elección ningunha. E sempre existen eses postos intermedios que queren ser máis papistas que o Papa e que están máis pendentes de quedar ben coa dirección que de facer xornalismo. Eu tiven un xefe de informativos que mandaba gravar flores nas proximidades da celulosa, en Pontevedra, para probar que Ence non provocaba ningún dano ambiental. O labor do xornalista é reverter, na medida das súas forzas, ese estado de cousas". Defende con paixón a entrega ao oficio cando lembra que informar non é exclusivamente contar uns feitos, senón enmarcalos na historia, nun contexto, nunhas circunstancias determinadas. "Vémolo agora co que está a suceder en Palestina: a xente cre que este conflito comezou o 7 de novembro co atentado de Hamás, cando xa existe unha historia de ocupación do territorio palestino que dura máis de setenta anos. Neste momento, para informarse non abonda con ler unha soa cabeceira, hai que contrastar informacións, porque os medios están máis pendentes de facer valer unha determinada visión do mundo que en explicarlle á cidadanía o que realmente sucede. E iso quere dicir que os medios, con honrosas excepcións, non están facendo ben o seu labor". Porén, é consciente das limitacións das traballadoras e dos traballadores dos medios cando recoñece que "existen unhas condicións laborais terríbeis, con profesionais mal pagadas ás que se lles esixe demasiado. Se vas facer unha entrevista tes que saber quen é a persoa entrevistada, que fai, a quen se dirixe. E son consciente de que agora moitas xornalistas van cubrir cousas sen saber moi ben onde van". Se se lle pregunta como reverter a situación, Navaza fala do individual e do colectivo, do xornalista como oficiante e do xornalismo como ritual colectivo. "Hai que manter o espírito crítico e soster a curiosidade ante o mundo. Eu sempre digo que somos como sacos baleiros que hai que encher: debemos ler moito, ir ao cine, aos museos, aos teatros, falar coa xente... Se non enches ese saco, que vas transmitir? E, por outra parte, existe unha responsabilidade colectiva que moitas xornalistas están sostendo dunha forma case heroica: os venres negros que manteñen as traballadoras e traballadores da CRTVG, que xa duran cinco anos, teñen moitísimo mérito porque quen os protagonizan non saben cal pode ser o seu futuro. Eu sempre digo, porque o vivín, que é máis digno estar lendo un libro nun corredor que contribuír a que se difundan informacións que sabes que non son certas". Navaza segue confiando na capacidade de denuncia do xornalismo. "A verdade é que, quizais inxenuamente, nunca pensei en que me podía pasar por facer determinadas cousas. E tampouco busquei postos de poder: ofrecéronme máis dunha vez ir a Madrid e preferín quedar no meu país. O único ao que aspirei sempre foi a facer ben o meu traballo". A xustiza condena a CRTVG por sancionar un xornalista que participaba nos 'Venres Negros' Manipulación dos medios e control do discurso Nunha entrevista de 1994 que lle fixo Lino Braxe, Tareixa Navaza declaraba que "os momentos máis gratificantes como profesional en TVE na Galiza foron as diferentes etapas de Luis Mariñas, Alexandre Cribeiro e Manuel Lombao como directores do noso centro territorial. Durante as súas xestións houbo osíxeno. A liberdade do redactor estaba asegurada. Non había censura, nin supervisores que viñesen interromper a creación individual. Os tres souberon que, eu non era manipulábel e xogaron a deixarme facer cousas. Desgraciadamente esta confianza da empresa nos seus traballadores foise perdendo cos anos, e hoxe en día é unha das traxedias que invadiron todos os medios de comunicación do Estado". "É algo que pensaba daquela e creo que agora é case peor", comenta case trinta anos despois. "É o que che comentaba antes: están máis pendentes de transmitir unha visión do mundo que en ofrecer ferramentas á cidadanía para que pense por si mesma". E continúa: "Non sei que poden achegar ao debate público, por exemplo, uns contertulios que falan de todo sen saber de nada: un día comentan a situación política de Afganistán e ao día seguinte sobre as correntes arquitectónicas de moda. En realidade non saben de ningunha das dúas cousas, trátase simplemente de manter controlado o discurso". Por esa e por razóns parecidas, Navaza confesa que xa non ve os informativos das televisións en aberto. "Doume de conta de que é todo propaganda, de que se está manipulando o traballo de bos profesionais para manter o público narcotizado. Fáltame o aire ao velos". "Apagada informativa" na Radio Galega coa precampaña: "O nesgo dos contidos é comprobábel"