As rías galegas están a sufrir unha morte masiva de marisco nas últimas semanas, despois de choivas continuadas durante un mes. O sector marisqueiro denuncia o impacto que causa a apertura de encoros e os estudos científicos apuntan a unha incidencia de causa-efecto. "Se baixa a salinidade, hai mortaldade", deixa claro Almudena Hospido, investigadora da área de Enxeñaría Química da Universidade de Santiago de Compostela (USC).
O ano pasado, varias científicas presentaron unha metodoloxía que avalía os efectos da variación da salinidade nas rías. O método, aplicado a un estudo de caso na ría de Arousa, foi desenvolto pola doutoranda Alba Roibás, as profesoras da USC Almudena Hospido e Anuska Mosquera, así como a investigadora Montserrat Núñez. "Nos últimos anos tiveron lugar repetidos eventos nos que os peixes e algúns moluscos como o berberecho morreron masiva e repentinamente nas rías galega, onde a única explicación posíbel para estes sucesos foi a baixada drástica da salinidade debido á apertura de encoros", concluían.
Nunha entrevista coa axencia Europa Press, Almudena Hospido explica que "hai certas especies que teñen como unha salinidade de confort", o que o converte nunha "substancia esencial"; "entón, o dano cáusase tanto por exceso como por defecto". "A innovación que supuxo este traballo foi xustamente iso, que nos permite avaliar impactos tanto cando hai un exceso da substancia como un detrimento, porque estas especies están afeitas ou se desenvolven satisfactoriamente nunhas concentracións de confort".
Preguntada sobre como funciona o impacto de desaugadoiros de presas, Hospido contesta: "O que fai ao final é que, se temos un contido de sal e temos moita máis auga, pois baixa a concentración e entón desprazamos o noso marisco a unha situación onde non se desenvolve confortablemente"."Se baixamos a concentración, neste caso da salinidade, pois hai mortaldade. E iso vémolo, non hai máis que saír ás nosas rías", explica.
Estudos no encoro de Portodemouros
No seu artigo, estas investigadoras citaban traballos de científicos como José Manuel Parada, quen asinou xunto os seus colegas Ricardo Beiras, Sebastián Villasante e Manuel Antelo un estudo da UVigo en 2015 sobre a mortalidade do marisco nos Lombos do Ulla. Recollían resultados de cambios de salinidade entre 2012 e 2014 e comparábaas coas variacións de salinidade esperábeis en función das variábeis meteorolóxicas. "As discrepancias entre ambas as series de datos foron asociadas ás variacións do nivel de ocupación do encoro de Portodemouros" situado entre os concellos de Arzúa e Vila de Cruces (comarca de Deza).
"Os casos máis graves nos que os eventos de baixa salinidade observada resultaron máis acentuados ou máis persistentes no tempo coincidiron con probábeis soltas de auga no encoro de Portodemouros, na maioría dos casos, derivados dunha alta ocupación do mesmo", afirmaban entre as súas conclusións.
Posibilidade de descargas "beneficiosas" de efluentes de salinidade
Almudena Hospido conta que desenvolveron o seu método para axudar a avaliar o impacto das verteduras das conserveiras á ría. Por iso, indica a necesidade de que se fagan análises con "información moito máis detallada por profundidade" e horas para "repartir responsabilidades" sobre impactos, "xa con modelos dinámicos". "A choiva provoca un efecto de dilución pero en etapas máis superficiais. E aquí teriamos que ver como se moven as masas, como se dilúe ou como se reparten as substancias na masa de auga por profundidades. E iso si que é algo que nós non avaliamos", expón esta investigadora.
Ante esta problemática, abre a porta á posibilidade de que, "se cadra, unha descarga dun efluente con alto contido en salino sería beneficioso" para contrarrestar "condicións de baixa salinidade". Remarca que "a salinidade empeza a ser un tema de grandísimo interese en diferentes ámbitos científicos".
E é que en momentos de baleirados de encoros poderíase achegar unha concentración de auga con salinidade "doutros efluentes que se puidesen almacenar e descargar no mesmo momento para compensar efectos". "Correntes con altos contidos de salinidade serían realmente moi beneficiosos para compensar esas outras correntes que veñen limpas de sal", opina.
Con todo, recoñece que a súa posta en práctica non é fácil porque "tampouco lle podes pedir a unha conserveira que almacene a súa auga sucia cando normalmente están en zonas moi tensionadas a nivel de chan industrial". "O problema está sobre a mesa e o que faría falta é un pouco igual de concienciación política para establecer axentes chave que actuasen en conxunto", realza.
"Luz e taquígrafos"
O presidente da Plataforma en Defensa dá Ría de Arousa (PDRA), Xaquín Rubido, denuncia que hai "gran opacidade" e "escurantismo" en "todo o tema de apertura de encoros desde hai moitísimo tempo".
"Esta última vez, ante a entrada dun río atmosférico tropical advertimos o que ía acontecer, pero atopámonos cun muro de opacidade absoluta", clama sobre a morte masiva do marisco constatada no último mes.
Así, Rubido exixe que "habería que pór luz e taquígrafos sobre todo este tema". "En primeiro lugar habería que coñecer cales foron até o de agora os protocolos, se é que os houbo, os termos destes protocolos", razoa. "E deberían estar enriba da mesa porque a auga dos ríos é un asunto público" que "está a afectar de forma determinante ao sector marisqueiro".
"En segundo lugar, debería negociarse un protocolo co que se resolvan os problemas dunha vez por todas", deixa claro o presidente da PDRA. No caso do Ulla, apunta á problemática co encoro de Portodemouros, que "é unha mole inmensa" e ten unha "capacidade de almacenamento grandísima", polo que o "impacto é moito maior". "Queren gañar tanto diñeiro que logo as consecuencias páganas as mariscadoras e os mariscadores", lamenta.
Lembra que nas cláusulas das concesións ás que deu permiso Augas da Galiza estabelécese " que o obxectivo non é só hidroeléctrico", senón "modular o caudal do río posterior a Portodemouros". "Isto non se está cumprindo", advirte. Unha denuncia que tamén realizou nos últimos tempos Plademar polo impacto de encoros do Tambre nas rías de Muros e Noia.
E é que "hai un réxime de mareas que é perfectamente predicíbel, pódese calcular cando chega a auga da apertura do encoro á ría de Arousa, pola distancia e caudal de río". "Teñen que abrir coincidindo coas mareas altas e isto non pasa", alerta, ademais de pedir que "teñen que avisar".
O propio conselleiro do Mar, Alfonso Villares, manifestou esta semana no Parlamento que se está traballando, xunto a Consellaría de Infraestruturas, con Naturgy, empresa que xestiona o encoro do Tambre, para redefinir o protocolo de actuación ante a apertura de comportas. Espera ofrecer cedo unha resposta en firme sobre esta cuestión, que está a demandar a confraría de Noia, de cara a que se lles facilite unha comunicación temperá da evacuación das augas almacenadas.
