A aprobación da Constitución española presentouse tradicionalmente como o momento no que a democracia chegou ao Estado español. Pero, co paso dos anos, e vendo o papel que ten, apareceron voces críticas e xurdiron dúbidas sobre o seu papel histórico e mesmo sobre a súa lexitimidade. Presentamos as principais.
1. Como é que a constitución española non foi redactada por un parlamento constituínte?
Seguramente este é o feito máis rotundo para cuestionar o proceso: a Constitución española foi redactada por un parlamento que non era constituínte. En calquera país, quen redacta unha nova constitución son persoas ás que a cidadanía lle encomenda esta tarefa concreta, sen limitar de ningún xeito o seu papel, dado que por definición un proceso constituínte pode cambialo todo. Por iso, as eleccións constituíntes convócanse así, e non como eleccións normais, para que todo o mundo sexa consciente do que está en xogo, e van acompañadas dun debate sobre o modelo de constitución que elaborarán despois os parlamentarios. As eleccións do 15 de xuño de 1977 nunca foron convocadas como eleccións constituíntes, polo tanto, que os deputados electos elaborasen entón unha constitución é un feito de máis que dubidosa lexitimidade.
2. Por que a Constitución respecta os límites marcados polo franquismo na lei de reforma política e, polo tanto, nace coartada?
Pero, por que non se convocaron as eleccións como constituíntes? Pois porque a convocatoria electoral fíxose a partir da lei de reforma política aprobada polos tribunais franquistas e o posterior referendo organizado pola ditadura. E a dependencia desa lei é o motivo polo que non se puido redactar unha flamante constitución, sen outro límite que a vontade popular, como sería desexábel. Así, é na lei da reforma política do franquismo, e non na constitución, onde hai que buscar a xustificación xurídica dos piares centrais do novo réxime posfranquista, aqueles que ninguén se atreveu a tocar nunca: o forma monárquica do Estado, o Estado de Dereito como fonte da soberanía e mesmo a composición das Cortes españolas, claramente manipuladas a favor das provincias máis conservadoras para protexer os grupos máis conservadores orixinarios do franquismo.
3. Como é que o texto copia partes da lei de reforma política franquista?
Porque se basea nel. Por exemplo, a actual constitución española sinala no preámbulo que a intención do texto é "consolidar un Estado de Dereito que garanta o Estado de Dereito como expresión da vontade popular". A formulación sorprende porque antepón a lei á vontade da xente. Pero iso é exactamente o que di a lei de reforma política franquista cando sinala que a democracia se basea "na supremacía da lei". Basta con cambiar a palabra "supremacía" por "imperio", dous conceptos perfectamente intercambiábeis.
Outro exemplo atopámolo na disposición transitoria primeira da lei franquista, onde se deixa claro como se elixirá o Congreso e o Senado, cunha minuciosidade estudada para favorecer a sobrerepresentación das provincias máis conservadoras. E, no caso do Senado, ter un instrumento explícito de bloqueo ou represión: a aplicación do artigo 155 fíxoa un Senado onde o PP tiña o 46% dos escanos a pesar de ter obtido só o 33% dos votos.
4. A Constitución española redactouse libremente ou foi supervisada polo exército?
Esta é outra das preguntas incómodas sobre a Constitución española. Xa vimos que non foi redactada por un congreso constituínte e que, por iso mesmo, foi coartada desde o primeiro momento. Pero o caso é que, ademais, durante todo o proceso de redacción do texto foi evidente a interferencia dos militares. Sábese que o título da actual Constitución española que consagra a "unidade indisolúbel da patria" foi redactado nun cuartel militar e enviado nun sobre ao Congreso coa instrución de incorporalo ao texto. Pero esta non foi a única intromisión do exército franquista. Hai un, aínda máis grave, que corenta anos despois explica o discurso de Felipe VI do 3 de outubro. É a definición do papel do rei español.
Ao parecer, segundo a Constitución española, o rei non ten ningún papel. Pero, segundo explicou Herrero de Miñón, se se combinan os artigos 62.h, 61 e 8 da Constitución española, é evidente que o rei é "o amo do estado de excepción" porque "en caso de grave crise constitucional" pode incluso "recorrer ao exército para facer fronte a calquera intento de subversión". O rei, pois, non é un árbitro senón, pola contra, a garantía definitiva da pervivencia dos grandes límites marcados polo franquismo á democracia española. E só hai que lembrar o comunicado do Consello Superior do Exército do 12 de abril de 1977, o famoso comunicado que protestaba pola legalización do Partido Comunista de España (PCE), para coñecer a lista concreta destes límites: a unidade de España, a monarquía proclamada por Franco, a bandeira dos vencedores (da guerra de 1936-39) e "o bo nome das forzas armadas".
5. Por que se estabelece un mecanismo de reforma que, en realidade, impide a súa reforma?
O círculo da dependencia da constitución española respecto da lei da reforma política do franquismo féchase coa imposibilidade práctica de reformar a propia constitución se a dereita franquista non o quere. As esixencias para facer un cambio constitucional son tan enormes e difíciles que unha parte da clase política ten nas súas mans impedir calquera reforma que non fose elaborada nos anos 70. O famoso "atado y bien atado" reside exactamente aquí.
