Diferenzas espaciais no paro

Unha das características máis salientables do mercado laboral español é a magnitude do desemprego, encabezando as clasificacións internacionais da taxa de desemprego. No caso español, ademais, este feito vén acompañado doutra característica diferencial e moi persistente no tempo: as elevadas diferenzas que se observan a nivel interno do Estado no valor da devandita taxa. Ao longo do tempo as comunidades autónomas que presentan os valores máis elevados e os máis reducidos da taxa de desemprego soen ser sempre as mesmas. Por unha banda, Andalucía, as Illas Canarias, Estremadura ou Castela-A Mancha sitúanse sempre (ou case sempre) por riba da media estatal. No outro extremo, Euskadi, Aragón ou Cantabria adoitan presentar taxas moito máis reducidas. É dicir, temos un certo equilibrio espacial na distribución das cotas de desemprego, o que non deixa de ser paradoxal nun sistema económico que prima a mobilidade dos factores de produción. A predición da teoría económica sería que estes diferenciais deberían desaparecer se a mobilidade dos factores fose perfecta e o funcionamento do mercado fose flexible. A relativa escaseza de traballadores nas comunidades con menor desemprego premería á alza os salarios, que actuarían como elemento de atracción de novos traballadores procedentes das comunidades con desemprego máis elevado. No equilibrio final, as diferentes zonas do Estado presentarían unha taxa de desemprego similar. Porén, a pesar de que a flexibilidade existe sobre o papel, o resultado final está lonxe desta predición: seguen existindo fortes e persistentes diferenzas rexionais no desemprego e nos salarios. A que se debe este resultado? Podemos apuntar tres razóns básicas (aínda que existen moitos outros factores). Estrutura produtiva e flexibilización Por unha banda, a estrutura produtiva das comunidades autónomas está lonxe de ser homoxénea. Temos comunidades cun importante peso da industria, que incorpora altos niveis de innovación cun efecto de arrastre sobre os servizos asociados, e comunidades nas que o peso dos sectores de menor produtividade (hostalaría, sector primario, etc.) segue sendo moi relevante. Este feito condiciona o ciclo económico rexional que é asíncrono territorialmente. En segundo lugar, os mercados de traballo rexionais non funcionan dun xeito flexible no que atinxe á fixación dos salarios. A flexibilidade salarial permitiría un crecemento dos salarios cando o ciclo é expansivo e unha contención (ou mesmo rebaixa, aínda que sexa en termos reais) cando o ciclo é contractivo. Non obstante, os salarios non presentan no caso do Estado español un nivel de flexibilidade suficiente como para permitir un axuste do mercado de traballo. Os motivos son variados. Por unha parte, e vinculado á propia estrutura produtiva das comunidades, en moitos casos as empresas prefiren cadros de baixa produtividade e salarios pequenos para axustar rapidamente en caso de cambio no ciclo económico. O traballador para este tipo de empresas non é un investimento. Ao mesmo tempo, o sistema de negociación colectiva non é o máis eficiente, favorecendo efectos de imitación salarial, nos que moitos sectores vinculan a evolución dos seus salarios ás condicións existentes no mesmo sector noutra rexión ou ás condicións no conxunto do Estado, impedindo deste xeito un axuste adecuado nas fases contractivas e expansivas. Mobilidade Por último, o grado de mobilidade da poboación activa é moi reducido, o que dificulta os axustes interterritoriais do mercado de traballo. Os motivos son tamén variados, pero podemos indicar dous. Por unha banda, o funcionamento deficiente do mercado de vivenda, e os diferenciais existentes no seu prezo (en propiedade ou en aluguer) entre as comunidades de desemprego alto e baixo. Estes diferenciais fan que as persoas non cheguen nin sequera a pensar na mobilidade. Por outro lado, a mobilidade fai que se perdan en moitos casos redes familiares que favorecen a conciliación da vida familiar coa laboral. As políticas públicas deberían actuar sobre todos estes factores (e moitos máis) se aspiran a reducir o grado de desigualdade territorial no desemprego. O foco, non obstante, tense centrado nun único aspecto, a flexibilización das relacións laborais, especialmente a fixación dos salarios. Moitas das cuestións pendentes (e neste artigo mencionamos só unhas poucas) seguen presentes, polo que a existencia dos desequilibrios territoriais no mercado de traballo seguirá enriba da mesa.