O declive do neoliberalismo

Cando nun artigo anterior neste mesmo medio afirmaba que estamos diante dunha nova orde mundial, estaba indirectamente aceptando as teses de relevantes voces que apuntan á caída, ou se se quere ao declive, da orde vixente dende hai algo máis de tres décadas e que era coñecida como neoliberalismo. Unha orde nada a refugo da caída do muro de Berlín (1989) e á que primeiro a pandemia da Covid-19 e logo a guerra en Ucraína moi posiblemente lle deron o golpe de graza. Se tivésemos que poñer unha data para visualizar o inicio deste declive sería a dos anos 2008/2009 cando tivo lugar unha crise bancaria sen precedentes (perdéronse entre 27 e 40 millóns de postos de traballo). Unha crise bancaria que puxo en evidencia os enormes riscos que para as economías occidentais carrexou a aplicación dos dogmas neoliberais aos mercados financeiros: secreto bancario, libre circulación de capitais e preferencia polas actividades especulativas. O resultado sería un apalancamento suicida e unha inflación de activos tóxicos nos balances bancarios que se verían acompañados por un elevado endebedamento dos axentes privados (bancos, empresas e familias): cando estoupou a crise a débeda privada na eurozona ascendía a mais de 200% do PIB. A resposta a esta crise bancaria por parte das autoridades públicas europeas (Pacto fiscal europeo, asinado en marzo de 2012) sería a de continuar cos dogmas neoliberais: axustes fiscais compulsivos, rebaixas salariais e ortodoxia monetaria. Os resultados se resumen nun maior enfeblecemento da demanda global tal que convertería o que era unha crise bancaria nunha gran recesión: forte caída da actividade produtiva, crecemento do desemprego, emerxencia e auxe dun mercado laboral informal, perda de poder adquisitivo dos salarios e medre da desigualdade. Todo isto nun contexto de maior incerteza (o efecto derrame non apareceu por ningún lado) e de explosión das débedas públicas (2008: 69,7% do PIB, 2015: 90,8%, 2021: 97% de media na eurozona). De pór unha data para visualizar o inicio do declive, serían os anos 2008/2009 coa crise bancaria A esas alturas o declive do neoliberalismo parecía xa imparable a pesar das tenaces resistencias a recoñecelo por parte tanto das autoridades públicas europeas (Comisión Europea, BCE, Gobernos nacionais) como dos organismos internacionais (FMI, BM, OCDE). Un declive que a nivel político se vería acompañado polo auxe dunhas extremas dereitas, populistas e etnonacionalistas, que cuestionan o neoliberalismo, por practicamente toda Europa quen parecen querer seguir o camiño iniciado por Estados Unidos (Donald Trump fora elixido presidente en 2017). Da pandemia á guerra Por si isto non parecían suficiente os presaxios de moitos científicos se cumpren e se destapa (2019) unha pandemia (Covid-19) que ralentiza as actividades produtivas e comerciais en toda a economía no mundo rompendo a cadea de valor mundializada. Unha pandemia que deixa en evidencia o deficitario estado de importantes funcións públicas de benestar, tal como a sanidade e a atención aos maiores, vítimas da aplicación dos dogmas neoliberais. Evidencias que se manifestan tanto nunha débil capacidade de resposta dos gobernos aos efectos da pandemia (7 millóns de mortos) como nas enormes desigualdades no tratamento tanto a nivel territorial (en África a porcentaxe de poboación coa dose completa non chegaría ao 40%) como de colectivos sociais (67 millóns de nenos quedan sen vacinar), e que contrastan coas fabulosas ganancias das farmacéuticas. A nivel económico o impacto en Europa é tan brutal e amplo (até a “cumpridora e eficiente” Alamaña cae na recesión) que as autoridades comunitarias vense obrigadas (2020) a suspender temporalmente as regras fiscais e a facer máis flexible a política monetaria: toda unha ruptura coa ortodoxia neoliberal. Pero os males nunca veñen sos e apenas Europa empezaba a deixar atrás a pandemia cando Rusia invade Ucraína (2022) e comeza unha nova guerra no vello continente. Unha guerra que involucra practicamente a todo o Occidente e que carrexará graves consecuencias económicas: dispáranse os prezos dos alimentos, destápase a especulación nos combustibles, descontrólase a inflación. O declive do neoliberalismo faise xa indiscutible (2023) con toda unha serie de indicadores en vermello: unha crise climática e ambiental en ascenso que ademais de cuestionar o propio modo de produción repercutirá en novas crises sanitarias, unha grave crise alimentaria, un elevado número de burbullas especulativas con incidencia en sectores básicos (alimentación, enerxía, farmacia, materias primas...) que poden estourar en calquera momento, riscos crecentes de novos conflitos bélicos con países que almacenan arsenais nucleares, caída da taxa de beneficio nun gran número de sectores e empresas relevantes que frea o investimento produtivo, inflación alta, desigualdade crecente e débedas públicas e privadas disparadas.