Os donos do libro electrónico

A aparición da internet abriu o camiño a unha sociedade nova, cando menos na forma na que esta podía consumir e reproducir contidos culturais. Por primeira vez foi posíbel un acceso masivo a materiais audiovisuais máis alá das difusións centralizadas de televisión e radio e mesmo máis alá dos mercados de venta ou alugueiro de gravacións. O que aconteceu cos libros merece, porén, unha historia á parte. A idea da súa difusión masiva a través da rede forma parte xa da súa prehistoria. O Proxecto Gutenberg, que hoxe acumula máis de sesenta mil libros en varias linguas (tamén o galego) ten a súa orixe en 1971, nun dos nodos de ARPAnet, a predecesora de internet, cando Michael Hart divulgaba a copia dixital da Declaración de Independencia dos Estados Unidos. A data dista máis de medio século dos nosos días e o autor mal podía imaxinar que viña de artellar o que hoxe coñecemos como libro dixital ou electrónico, un elemento co que os tempos por vir xogarían durante décadas sen acabar por chegar a ningunha conclusión duradeira. O libro dixital O libro dixital naceu marcado por un aquel contracultural. Nos anos noventa e na primeira década do século XXI eran moi frecuentes os proxectos subversivos que empregaban a rede como continuación natural da vietnamita ou da imprenta clandestina de outrora. A interpretación laxa dos dereitos de autor, cando non a súa vulneración á mantenta, fixeron florecer bibliotecas dixitais dos máis variados temas. O principal inimigo destes proxectos era, porén, o feito de que o libro dixital conquistara a súa popularidade moito antes que a lectura dixital. Lembro aínda algunhas antoloxías poéticas que un compañeiro de facultade difundía por email nos primeiros dous mil e como ían acompañadas de instrucións para imprimilas. O libro dixital existía como referencia de consulta puntual ou como fonte para a copia física e tardou aínda en ser considerado un elemento válido para a lectura autónoma. Faltaban moitas melloras e abaratamentos en pantallas e dispositivos, incluído o concepto de "tinta electrónica", de certo ideado como ponte entre dous mundos que aínda hoxe seguen afastados. Moitas persoas proclaman a súa reticencia á lectura en pantalla, por máis que sexa unha postura cada vez máis minoritaria. Porén, nin que sexa polo encarecemento do espazo de almacenaxe física, está claro que a lectura en dispositivos chegou para quedar. Nas miñas viaxes non valoro cargar con libros físicos: a miña biblioteca virtual supera as dúas mil referencias nun único aparello, algo que sempre me leva a pensar en Abdul Kassem Ismael, que no século X antes da era común viaxaba coa súa biblioteca de miles de exemplares cargada nos lombos de catrocentos camelos. Temos a fortuna de vivir nunha época que permitiu descansar os animais. Porén, algo mudou profundamente entre a proposta de herdanza contracultural e a forma que tomou finalmente a comercialización do libro electrónico. Hai pouco, unha das editoras de Roald Dahl, o autor galés-noruegués que asinou obras como Matilda ou Charlie e a fábrica de chocolate, anunciou que adaptaría as súas obras para eliminar certos elementos controversos. A sorpresa foi máis alá desta polémica cando as persoas que mercaran esas obras en versión dixital atoparon que as mudanzas se aplicaran xa aos seus arquivos. Os libros dixitais mercados en determinadas plataformas nunca serán nosos, usámolos cunha licenza que propicia situacións dantescas Xestión da propiedade Máis aló das adaptacións a un determinado público, algo que sempre existiu, o que impresiona é a falta de control sobre os exemplares en propiedade. De poucas cousas podemos estar máis seguros neste mundo que do feito de que as páxinas dos exemplares da nosa biblioteca física non mudarán entre unha lectura e outra ou de que, salvo visitantes cunha bibliofilia problemática, estes non desaparecerán do andel. A resposta é evidente: os libros dixitais mercados en determinadas plataformas nunca serán nosos, empregámolos cunha licencia que propicia situacións dantescas. Xa acontecera o mesmo en 2009, cando Amazon fixera desaparecer dúas obras de George Orwell das bibliotecas dos seus clientes. A cuestión, unha vez máis, non está nas tecnoloxías, senón en quen as ten en propiedade e as xestiona de forma abusiva. E sobra dicir, no espírito da contracultura, que hai unha solución tan evidente como demonizada que nos convida a recuperar tamén a xestión da propiedade no mundo dixital.