As vestimentas tradicionais de Galiza tamén foron motivo de estudo por parte de Antonio Fraguas, quen afirmaba que “para atopar a raíz e a esencia do noso traxe, debemos comezar polo coñecemento da materia prima para a súa elaboración”. Do seu legado fica hoxe o Premio Antonio Fraguas de Investigación sobre o Traxe Galego.
Antonio Fraguas tivo a fortuna de contar como profesor no instituto de Pontevedra con Lousada Diéguez, quen lle inculcou o interese pola recollida e conservación de todo o patrimonio cultural. Desde o Seminario de Estudos Galegos catalogou e estudou o patrimonio arqueolóxico coa intención primordial de fixar os alicerces da nación galega.
Antonio Fraguas recolleu lendas e cantigas populares, formas de expresión e de entender o mundo. Fíxoo para construír un discurso sobre a cultura. A súa tendencia innata a fixarse en contos, lendas e demais manifestacións da literatura popular xuntouse co feito de medrar entre persoas nas que esas formas literarias xermolaban.
A figura de D. Antonio Fraguas Fraguas, dedicatario das Letras Galegas do presente ano, constitúe un exemplo de compromiso moral e de dignidade senlleiros na historia da Galicia recente. O mundo do que procedía traza os horizontes da súa vocación intelectual e da realidade social que examina e traduce en termos culturais.
Na história da humanidade muitos saberes considerados inúteis acabaram por ter grande relevância na vida das pessoas. Do ponto de vista académico a antropologia galega é cada vez mais débil nas três universidades públicas galegas e apenas pode ser estudada na “Universidad Nacional de Educación a Distancia” (UNED) nos seus campus da Corunha e Pontevedra principalmente, e sem uma visão de destaque para a Galiza como objeto-problema e terreno de estudo.Paradoxalmente a antropologia galega reinventa-se fora do âmbito universitário através do CSIC-INCIPIT, o Museu do Povo Galego e outras organizações como AGANTRO (Associação Galega de Antropologia), liderada por uma geração jovem, muito dinâmica e com uma visão dominante entre os seus membros de que a antropologia galega tem que ter um papel público e estar ao serviço das necessidades sociais da Galiza.
O autor homenaxeado co Día das Letras Galegas pasou unha parte fundamental da súa vida en Lugo, a onde chega con 45 anos e unha experiencia docente de vinte anos en centros oficiais e privados. A súa pegada en Lugo non só tivo a ver co ensino. O seu ronsel ficou tamén no ámbito cultural.
Nuns días esfarelouse todo o traballo realizado durante máis dunha década a prol da cultura propia e da súa lingua no Seminario de Estudos Galegos. Nuns días rompeuse o soño acariñado coas mans dun Estatuto de Autonomía para Galicia. Nuns días perdeu Fraguas a súa cátedra gañada con moito esforzo e converteuse nun dos exiliados en terra. Eis unha ollada ao ensino e á investigación após o golpe de Estado.
Antonio Fraguas deixa Compostela para se instalar na Estrada. Comeza alí o curso como catedrático de Xeografía e Historia en 1933 e desenvolverá no centro o labor docente até o curso 1935/1936. Do seu paso pola Estrada trata este artigo.
Falando do compañeiro e amigo Xaquín Lorenzo “Xocas”, Fraguas dixera: “é unha sombra que agrada, que sabemos que nos axuda, un membro de todo,sempre disposto a servir”. Estas palabras podemos agora dedicarllas, pois grazas á súa bondadosa sombra medrou o coñecemento e interese sobre a realidade cultural do noso país.
Protagoniza o Día das Letras e, porén, Antonio Fraguas foi máis ca un escritor. Dedicouse sobre todo a distintas variacións da ciencia etnográfica. Rexistrou costumes populares e cantigas tradicionais, percorreu santuarios e viviu romarías, trazou xeografías do pequeno e rescatou historias esquecidas. E é tamén obxecto da usual inflación de títulos aparecidos polo 17 de maio.
Antonio Fraguas faría parte do Seminario de Estudos Galegos (SEG) no mesmo grupo que Ricardo Carvalho Calero, Sebastián González García-Paz ou Xoaquín e Xurxo Lourenzo Fernández. No seo do SEG e até o golpe de Estado, seguiría desenvolvendo pesquisas que o confirmarían como un excelente investigador.
Desde as perspectivas do tempo engrandécense a vida e a obra de quen trazou esperanzas alboreiras para Galiza, logo perseguidas e frustradas por unha guerra, os silencios, a convivencia cos que resistiron e, non había outra, mesmo cos que apoiaron a ditadura. Sobrevivir coa dignidade do deber cumprido, de servir á Terra. Pois velaquí a síntese vital dun home bo e xeneroso, deses que cantamos no Himno Galego, dos que non dan a esquecemento da inxuria, que fan memoria de Nós, apagando o rancor tamén.
A Asociación Cultural Vagalumes da Estrada organiza unha presentación do A FONDO especial que Sermos Galiza lle dedica a Antonio Fraguas, a quen este ano se lle dedica o Día das Letras Galegas. Será esta sexta feira, ás 20.30 horas, no MOME.
Con motivo do Día das Letras Galegas, Sermos Galiza S.A. edita un A FONDO especial, o caderno monográfico que acompaña cada número do semanario en papel, sobre Antonio Fraguas, a figura homenaxeada este ano. Unha ducia de colaboracións de persoas que coñeceron ou que se aproximaron á obra do de Cotobade compoñen as 40 páxinas de monográfico.
As coplas que se cantaban nas ruadas de Loureiro de Cotobade. Roseiras e paxariños nas cantigas dun serán foi o título do discurso co que Antonio Fraguas ingresou na Real Academia Galega o 8 de maio de 1956. A institución vén de o dispoñibilizar nunha edición dixital facsimilar canda a réplica, pronunciada por Ramón Otero Pedrayo.
Antón Fraguas naceu en Cotobade (1905) no seo dunha familia labrega. Esquivou o seu futuro no Brasil grazas a un mestre que lle viu grandes capacidades para o estudo. Acudiu ao instituto a Pontevedra e continuou en Compostela, onde se matriculou en Filosofía e Letras. Influenciado polas vivencias da súa infancia rural, inmisciuse de cheo na dignificación do galego, no que contribuíron Castelao e Cotarelo Valledor. Entregou toda a súa vida a docencia e ao galeguismo, pero tamén desenvolveu labores de etnógrafo, xeógrafo e historiador. Este 17 de Maio dedícaselle o Día das Letras Galegas. Entrevistamos Malores Villanueva, autora de Anton Fraguas. Mestre da memoria (2019).
Máis unha vez Ricardo Carvalho Calero non será protagonista do Día das Letras Galegas. Impúxose ao autor de Scórpio Antón Fraguas, historiador, etnógrafo, antropólogo e xeógrafo que foi membro de entidades culturais como o Seminario de Estudos Galego e de institucións como a propia Real Academia Galega ou o Consello da Cultura Galega. Foi director do Museo do Pobo Galego.
