Vicetto, 200 aniversario da persoa que dotou a Galicia dunha historia

É Benito Vicetto un home xa maduro, duns 45 anos, cando dá comezo á publicación da colosal Historia de Galicia. Entender o impulso que leva a quen, até ese intre, fora un novelista a emprender tan ímproba tarefa é entender seu compromiso patriótico de dotar o país dunha historia propia. Desde unha orde cronolóxica, o inicial é consignar os primeiros poboadores da nosa terra. Difícil tarefa, contando a escasa información dispoñible por aquel entón. Para acadala, recorre tanto á tradición como ás fontes clásicas. Así, vencella os primeiros poboadores coa tradición xudeo-cristiá do diluvio baseándose nas Antigüidades Xudaicas de Flavio Xosefo. Son pois os descendentes de Noé os fundadores dos antecedentes das nosas vilas, chamadas gahs ou abrigos. Son estes os castros, lugares que, en base ao historiador Verea Aguiar, atribúelles unha funcionalidade poboacional, da mesma maneira que entende as mámoas como lugares de enterramento. Razoamento certeiro que só se deturpa por asignar estes xacementos a un mesmo tempo. Non é culpa súa, o pensamento histórico de Vicetto e os seus coetáneos entende a prehistoria como un bloque sen divisións (só valora os aportes esóxenos desde o Mediterráneo). Malia isto, Vicetto chega a percibir o potencial das elocuentísimas evidencias do patrimonio arqueolóxico que describe (mámoas, castros, crómlechs, menhires...). As figuras míticas ás que recorre: Tubal, Brigo, Gal e Celt (personificacións simbólico-representativas), son as que ocupan o centro da súa narración histórica. Este aspecto é mostra patente do seu historicismo. Na súa apropiación e hábitat da terra, estes aborixes descendentes de Brigo conformáronse en celtas; grupo étnico que denomina como autóctono. A súa vida simple e primitiva é mirada de xeito amable, se ben, unha amabilidade marcada polo positivismo do autor. Toda esta visión non deixa de ser debedora da percepción das fontes clásicas sobre os pobos autóctonos, a maiores da idea dunha idade de ouro previa a ditas xentes. E aquí a orixe gloriosa de Galicia, berce dos celtas, terra desde onde se expanden ao resto de territorios, por tanto, a historia do primeiro pobo de Europa. Sustenta súa proposta na información que lle aportan as fontes clásicas, especialmente Heródoto, quen localizaba os celtas alén das Columnas de Hércules. Ao previo engade outro tipo de argumentos de carácter lingüístico, toponímico ou etnográfico. Malia todo o exposto, é consciente das limitacións da súa obra, o que é evidente cando reclama o dereito a recorrer a todas estas tradicións e personificacións mentres non exista un coñecemento positivo que permita o seu remprazo. Como tampouco dubida en cuestionar as mesmas fontes clásicas, cheas de fábulas e erros. Así con todo, Vicetto sintetiza toda información dispar procedente das tradicións, fontes clásicas e contemporáneas, dotándoa dunha orde cronolóxica dentro da narración que constrúe. Agora ben, se Galicia ten a providencial gloria, en palabras de Vicetto, de ser o lugar desde onde se expanden os celtas ao resto de terras, a propia percepción dun progreso histórico fai que Vicetto minusvalore os aportes destes primeiros poboadores á marcha civilizadora da humanidade, sendo a súa función basicamente poboar o territorio. Así pois, considera en clave a ese progreso civilizador a chegada doutros pobos: os fenicios e os gregos. Se ben non acontece dese xeito cando se refire á dominación militar romana; louvando, neste caso, desde unha postura patriótica, a resistencia indíxena. Leitmotiv que se repite tanto na narración da invasión musulmá como na Guerra de Independencia contra os franceses. Con todo, estes fitos da historia de Galicia están destinados a seren por vontade divina. Pois a concepción lineal da historia é a do progreso histórico e vén pautada en Vicetto pola idea do providencialismo. É a divindade a que asigna a función poboadora aos celtas, a chegada doutros pobos e, de novo, esta marca a caída do mesmo Imperio Romano a mans de novos grupos étnicos. A chegada dos suevos e unha monarquía galaica A chegada dos suevos a Galicia é percibida por Vicetto como un momento clave, a pesar da violencia inicial que se produce. Citando Paulo Orosio, di Vicetto que Galicia sofre mellor o xugo do suevo que o do civilizador romano. Estes novos pobos supoñen un proceso revitalizante, que, no caso de Galicia, vén dado polos suevos, os que pasadas as primeiras xeracións arraigan coma xenuínos galaicos. Polo tanto, a partir do reinado de Requiario, falará Vicetto dunha monarquía galaica e non sueva. É, por tanto, un momento fundacional, onde ao entender de Vicetto se constitúe a primeira Galicia autónoma. No segundo período, tras o interregno ou período escuro do derradeiro terzo do século V e a primeira metade do século VI, Vicetto preséntanos unha monarquía na práctica hereditaria, sustentada nun reparto e organización de terras que será o xermolo do sistema feudo-vasalático, a vez que no poder da Igrexa Católica, que conta coas súas propias estruturas territoriais. Fronte a estes menciona un municipalismo de herdanza romana en decadencia. Tamén destaca, enunciando ao pai Feijoo, o aporte xermánico na conformación da lingua galega sobre o substrato céltico e o estrato latino. Fiel ao seu modelo historicista estrutura a narración dos feitos do período suevo, desenvolvendo meritoriamente unha liña dinástica, que ás veces presenta solucións peculiares como considerar a existencia de dous monarcas chamados Hermerico, por interpretar Vicetto certas figuras das fontes como reis intermedios (ideas na actualidade desbotadas). Con todo, para fundamentar o seu estudo do período suévico, emprega as fontes primarias fundamentais: Orosio, Idacio, Gregorio de Tours, San Isidoro e a relativa a varios concilios que tiveron lugar no reino. Compleméntaas ademais con achegas epigráficas, filolóxicas e referencias a traballos históricos que se produciron até o seu tempo. O final do período suévico vén marcado pola conquista visigoda; se ben, na historiografía de Vicetto, este goberno será accidental, pois rematará coa invasión musulmá levando o dominio cristián a repregarse cara á Gallaecia que dominaran os suevos. Unha volta ás orixes. Gallaecia, a resistencia contra a Hispania musulmá É pois na Gallaecia onde sitúa Vicetto a resistencia contra o resto da Hispania musulmá, cun importante paso na restauración da Diocese de Lugo. É o punto de partida para o nacemento do núcleo orixinario do occidente peninsular, cunha serie de monarcas galaicos dende Paio a Vermudo III. Se ben, esta monarquía galaica vese, a ollos de Vicetto, truncada coa morte de Vermudo III., absorbida polo Reino de Castela a través do matrimonio da irmá do malogrado rei, Sancha, co monarca castelán Fernando I. No argumentario "vicettiano" isto supón unha anomalía pola que Galicia, núcleo xerador, cunha nacionalidade propia desde os celtas e un reino propio desde os suevos, pasa a ser absorbida polo reino nado a posteriori. Se ben, na división dos reinos feita á morte deste monarca, intitulado como emperador, verá Vicetto unha posibilidade de redención na figura de García, que herda a Galicia bracarense e lucense. Con todo, a posibilidade da independencia nacional verase frustrada pola deposición de García a mans de seus irmáns. Finalmente, será Afonso VI quen reunirá baixo seu dominio todos os reinos, volvendo empregar o título imperial. Dito período é ao que Benito Vicetto alcuma como Monarquía Española (nome que, como veremos, pode ser obxecto de reparo). Será este un momento marcado pola alianza e ascendente dos borgoñóns e a confluencia da igrexa de Santiago co Papado. Percibe Vicetto ademais a creación de dous condados, un até o Miño e outro desde o Miño ao Texo, orixes da Galicia e do Portugal actuais. A este monarca sucédeo seu neto Afonso VII, proclamado pola nobreza galega como rei privativo de Galicia ante a oposición ao matrimonio da súa nai, Urraca, co monarca aragonés Afonso O Batallador, abríndose un momento no que Vicetto pode empregar a designación novamente de Monarquía Galaica. Se ben, Afonso VII volverá reunir todos os reinos de seu avó, intitulándose ao igual que este como Imperator Totus Hispaniae. Dito título tradúceo Vicetto como Imperio Español, término que lle pode merecer unha crítica ao escoller unha tradución que pode ser equívoca ao relacionalo co Estado español xurdido paseniñamente co transcorrer das monarquías compostas dos Austrias e os Borbóns e, por suposto, coa conformación da administración central propia do liberalismo. Proseguindo co reinado de Afonso VII, é nel cando se produce a independencia de Portugal, que de condado pasa a reino na persoa do curmán deste, Afonso Henriques. Vicetto, consciente da repercusión deste feito, considera que desde ese momento a Galicia lucense, afecta a monarquía española, ficaba incompleta a maiores de excéntrica; abríndose ante esta dúas opcións: ou evitar a independencia bracarense ou seguir o destino desta cara ao sur do occidente peninsular. Coa morte de Alfonso VII prodúcese unha nova división, sendo seu fillo Fernando monarca de León e Galicia. Dos sucesivos reinados de Fernando II e Alfonso VIII, fai Vicetto unha narración secuencial dos feitos, unha sucesión de feitos nos que se pode albiscar (aínda que Vicetto non o logre) unha xénese nacional co desenvolvemento dun programa simbólico en torno á sede compostelá co patrocinio da gran catedral románica, relicario do panteón rexio e adornado cunha magnífica portada do Mestre Mateo, o Pórtico da Gloria. Con respecto a Afonso VIII, Vicetto restitúelle a numeración galega (e llionesa); cuestionando a súa denominación como Alfonso IX por parte da historiografía española, tendente ao núcleo castelán sobre o orixinario galaico. Á morte deste monarca prodúcese a integración de Galicia-León na coroa de Castela, onde xa reinaba Fernando III, fillo do matrimonio de Afonso VIII con Berenguela, infanta do sobredita coroa castelá. Con este novo reinado, abre Vicetto o período que denomina Monarquía Española, que prolonga até a súa contemporaneidade. Sentencia nese momento Vicetto que desde entón deixamos de sentir como galegos, para sentir como españois. Deste modo, o autor confronta de novo as súas visións respecto do progreso histórico (Galicia debía rematar integrada no que sería despois o Estado español decimonónico) coa da reivindicación dun país explicable e loable por si mesmo (Galicia rematará neste camiño na situación de marxinalidade e desprezo no que se atopa). Estas dúas facianas aparecen confrontadas mais encamiñadas nunha mesma liña argumentativa. Unha historia e identidade propias Malia as súas contradicións, excesos narrativos ou erros interpretativos, Vicetto é consciente en base aos documentos de que Galicia ten unha historia e identidade propias. Os alicerces celtas dos galegos, a constitución do primeiro reino posromano e o posterior núcleo cristián do occidente peninsular, todos estes feitos subliñados polo ferrolán teñen sido deixados dun lado pola historia feita baixo os auspicios do Estado liberal. Vicetto vese na obriga de crear un corpo narrativo que abranga desde as orixes até os seus tempos todos aqueles relatos que constitúan por si mesmos unha historia de e para Galicia, co fin de revitalizar o orgullo patrio entre os seus habitantes. Este é o obxectivo que acada malia o ambicioso proxecto de escribir sobre tal amplitude cronolóxica. A súa obra ten sido criticada de maneira reducionista aludindo á falta de base documental, aspecto que nos vemos na obriga de contradicir posto que Vicetto é un auténtico compendio de fontes que van desde os cronistas clásicos até os historiadores do seu mesmo tempo. Quizais, se hai que criticar aspectos que teñen mudado á luz de novas probas, vémonos na obriga de criticar entón aos seus contemporáneos que redactaban as súas obras en base ao abrigo do coñecemento de seu tempo. Que dirán de nós. O noso lugar na Historia No volume sexto da súa Historia de Galicia, Benito Vicetto achéganos unha perspectiva do estado da historiografía de Galicia por aquel entón. O desalentador panorama, ante a ausencia dunha obra de historia xeral que recolla o feitos históricos tal e como Vicetto entende que debe facer, "cronoloxicamente e correlativamente". Ante isto, a mostra do seu compromiso para con Galicia e a reivindicación do seu lugar na historia, ás veces escurecido e outras usurpado: "Considerada Galicia con tanta indiferenza, desprezo e error. Que historia viña a ter para a xeneralidade? Ningunha. En parte non debemos queixarnos, pois Galicia xamais tivo un libro propio que houbera recollido seus triunfos e seus reveses, seus cantos de gloria e súas bágoa de sangue, como xa o teñen desde hoxe, grazas ao sacrificio que temos feito da nosa intelixencia, da nosa carreira e até do noso benestar material". Recuperar o legado Unha palestra do historiador Antonio Casal Velázquez, do profesor da Universidade da Coruña Alexandre Peres Vigo e do historiador e ensaísta Francisco Rodríguez Sánchez abriu o 5 de marzo os actos conmemorativos do segundo centenario do nacemento de Benito Vicetto organizados polas asociacións culturais ferrolás Medulio e Ferrolterra Antiga. A conferencia en Ferrol serviu para recuperar a faceta como historiador desta figura destacada das primeiras xeracións nacionalistas. Esta semana, na terza feira, continuaron as palestras da man de Manuela Santalla, historiadora licenciada en Xeografía e Historia pola Universidade de Barcelona e doutora pola Universidade de Santiago de Compostela, e Rubén Labisbal Pérez, presidente de Ferrolterra Antiga e historiador. As mesas redondas seguirán nas vindeiras semanas para afondar na obra e legado de Vicetto.