25 anos da Lei do mirandés

O 29 de xaneiro de 1999 a Assémbleia da República portuguesa promulgou o Decreto Lei 7/99 de Reconhecimento de Direitos Linguísticos da Comunidade Mirandesa, un texto legal de sete artigos e apenas 200 palabras que recoñecía a existencia da lingua mirandesa, o astur-leonés falado en Portugal, nos concellos trasmontanos de Miranda e Bumioso. Este texto recoñecía o dereito do alumnado á aprendizaxe do mirandés, esbozaba unha necesaria formación do profesorado e permitía que os concellos e institucións puidesen emitir documentos en mirandés (sempre acompañados da versión en portugués). Uns meses máis tarde, o 20 de xullo de 1999, aprobábase o Despacho Normativo 35/99 que regulaba o ensino do mirandés no ensino básico e secundario, un despacho de contidos moi etéreos que deberían concretar os centros educativos de Terra de Miranda. E máis nada. Ensino Nestes 25 anos foron centos as rapazas e rapaces mirandeses que cursaron a materia optativa de Lhéngua Mirandesa, aproximadamente o 70% do alumnado das escolas e liceu de Miranda. Sen manuais, sen dicionarios, sen previsión anual por parte do Ministério de Educaçāo, sen formación de profesorado, sen practicamente nada. Os profesores de Lhéngua Mirandesa son especialistas noutras materias pero fluentes e competentes en mirandés, uns auténticos héroes que elaboran os seus propios materiais sen axuda ningunha, que conseguen que o alumnado mude as súas actitudes lingüísticas cara á "lhéngua de ls palhantricos" (lingua dos pailaniños), como sempre alcumou en sociedade a lingua dos seus pais e avós, convencidos tamén estes de que os seus fillos e netos só terían futuro na "língua grave ou fidalga" (o portugués). Un profesorado que, en moitas ocasións, non sabe se poderá empezar a dar aulas de Mirandés ata decembro, ou ata cando as autoridades lisboetas decidan liberar orzamento para a impartición do mirandés, xa andado o curso e co alumnado matriculado noutras optativas. A lhéngua mirandesa ten 3.500 falantes e malia unha lei propia carece de oficialidade A Câmara de Miranda ten adoptado algunha tímida medida a prol da lingua, como os rótulos turísticos trilingües mirandés-portugués-inglés, ou as placas das rúas en bilingüe mirandés-portugués, ou o uso ritual do mirandés nalgunhas celebracións… E pouco máis. Non hai páxina web en mirandés, non se ten en conta o coñecemento do mirandés para o acceso ao funcionariado e moitos rótulos e documentos do Concello, de museos, de edificios públicos etc., seguen unicamente en portugués. Libros e música Isto contrasta coa calidade e cantidade (proporcionalmente aos falantes) de productos literarios e musicais. En mirandés créase excelente literatura (Adelaide Monteiro, Fracisco Niebro, Carlos Ferreira, Alcides Meirinhos…), fanse boas traducións e componse e cántase música de excelente calidade en diversos xéneros (Galandum Galundaina, Trasga, Las Çarandas, Pica &amp; Trilha…). Pero Lisboa segue a aferrollar e invisibilizar o mirandés. Segue sen formar docentes e funcionarios en mirandés, segue sen estabilizar o estudo do mirandés no ensino primario e secundario nin introducir o estudo do mirandés nas universidades, segue sen crear o Instituto de la Lhéngua i Cultura Mirandesa como aprobou o Parlamento (cunha dotación inicial de 100.000 euros), segue sen se decidir a tratar de salvar o mirandés, por moito que os medios e os políticos portugueses enchan a boca cando falan da "segunda língua oficial de Portugal". Pura foguetería Non é certo. O mirandés non é oficial –nin parece que o vaia ser–, porque Portugal segue sen ratificar a Carta Europea para as Linguas Rexionais ou Minoritarias (Celrm) que asinou, despois de moitas presións de académicos e persoeiros, o 7 de setembro do 2021, vai xa para tres anos. O pasado 14 de xullo do 2023 fomos convidados polo partido Livre á Assembléia da República para expor diante da Comissāo de Reforma Constitucional a necesidade urxente de declararen oficial o mirandés na nova Constituiçāo portuguesa e asinaren dunha vez a Celrm. Todos os partidos políticos estiveron de acordo, todos agás o Partido Socialista. Para o Partido Socialista oficializar o mirandés supón "impor o mirandês em Miranda" (sic) e de aí non houbo maneira de os mover. E sen Partido Socialista non hai os votos para introducir esta oficialidade na nova Constituiçāo. O mirandés, unha lingua que conta con 3.500 persoas falantes e que se extingue, debe supor unha ameaza terrible para o portugués, pobriño… E assim se faz Portugal… 25 anos da lei do mirandés, pura foguetaría de artificio e palabraría baleira mentres a lingua se lles vai.