Os nómades do mar

Nesta nova achega desde a raia mollada, unha raia onde o Miño funciona como unha charneira que une as dúas valvas dun territorio bivalvo, gustaríame destacar varias semellanzas no patrimonio gastronómico, pero só podo falar do que coñezo por propia experiencia xa que non hai ningún estudo de antropoloxía alimentaria sobre a común herdanza culinaria miñota. Temos receitas co mesmo nome como o arroz de sarrabullo, os debullos, as orellas de frade, o arroz doce (e non 'arroz con leite'). Cociñamos moi parecido, sobre todo o bacallau, o 'fiel amigo', como din os portugueses. Cocido con mollo na cea de Natal e noutras épocas do ano á brasa, preferentemente. Agora ben, non quero comentar aquí de maneira estereotipada as súas excelencias nin as infinitas receitas con bacallau. Iso xa está nos folletos turísticos. Eu quero mostrar unha parte da cara oculta deste alimento, o drama que viviron moitos mariñeiros na súa pesca. 'Dóris' Hai magníficos estudos sobre a dura actividade da pesca do bacallau en Terra Nova e Groenlandia, na que participaron mariñeiros de todo o litoral portugués, desde Caminha a Vila Real de Santo António. Un deles é Portugal no mar. Homens que foram ao bacalhau, coordenado por Álvaro Garrido (Universidade de Coimbra). Contén unha chea de fotografías xunto cos nomes e apelidos dos mariñeiros enrolados nas campañas do Estado Novo (entre os anos 1936 e 1974). Moitos deles son do norte de Portugal e apelídanse Verde, un apelido que, segundo Aurora Botão Rego, é de orixe galega, pois foi levado por un guardés que se asentou en Âncora. Na ditadura salazarista a pesca do bacallau tivo a súa época dourada e tiña como obxectivo o autoaprovi-sionamento A vida destes mariñeiros non foi fácil. Por volta das catro da mañá, saían pescar en embarcacións miúdas, chamadas dóris, afastándose millas do barco principal. Regresaban despois de horas de pesca co seu barco cheo, que podía cargar cunha tonelada de peixe, mais a faina continuaba coas operacións da escala e a salga do bacallau nas adegas ata media noite. De novo ás catro da mañá volta a comezar e a arriscar a vida. Vocabulario de seu Na ditadura salazarista a pesca do bacallau tivo a súa época dourada, e tiña como obxectivo o auto-aprovisionamento, mais as capturas nunca deron superado o total do peixe consumido. O Estado Novo enaltecía o labor dos valentes mariñeriros a través das páxinas do Jornal do Pescador. Exaltábaos como símbolos dunha nación marítima puxante e esixíalles disciplina, esforzo patriótico para "trazer à pátria o pão dos mares". Este modelo estatal implementado calcárono do ideado polo fascismo italiano para o trigo e o arroz. A frota bacalloeira chegou a contar con 77 navíos no ano 1954, e por iso a white fleet precisou de moita man de obra. A maior parte dos mariñeiros enrolábanse por necesidade, para fuxiren da fame e da miseria, e outros para fuxiren da malta e das guerras das colonias. Arredor deste peixe naceu un patrimonio cultural singular e un vocabulario especial para denominar os diferentes bacallaus (graúdo, crescido), os aparellos de pesca (zagaias, pingalíns), fraseoloxía como ficar em águas de bacalhau, é um bacalhau seco, para quem é, bacalhau basta, ou mesmo o alcuño os bacallaus para aos portugueses na Franza. A súa pesca tamén inspirou obras literarias como O Lugre, de Bernardo Santareno, médico da frota bacalloeira nos anos 50. Lugre é o nome xenérico dado aos barcos que ían á pesca do bacallau. Esta obra que transmite a traxedia dos mariñeiros que se enfrontan acotío á morte, nada ten que ver cos aires triunfalistas da propaganda do Estado Novo. Por iso, na súa estrea no Teatro Nacional de dona Maria II non foi moi ben recibida polo "patrão das pescas", Henrique Tenreiro, o maior oligarca do bacallau. Visita recomendada A pesar dos esforzos humanos, Portugal non soubo tirar proveito desta exitosa e abundante pesca por moitos motivos. Non foi quen de organizar potentes empresas competitivas de transformación do produto. O mesmo que lles pasou aos guardeses coa sardiña cando había grande abundancia. Deron triunfado en Puerto Rico, Santo Domingo, mais no foron quen de investir en industrias relacionadas co mar. Se van comer bacallau a Portugal, lembren estes mariñeiros mal alimentados con apenas unha chora, unha sopa feita coas cabezas de bacallau, que saían ao mar cunha dose de augardente mata-bicho para enfrontárense ao xélido mar co corazón quente e coas mans cheas de chagas. E non deixen de visitar o magnífico Museu Marítimo dos Bacalhaus en Ílhavo.