Devagar se vai ao longe

Agora que nestes días de xullo os lisboetas celebran as festas do seu padroeiro Santo Antonio, nado na Alfama, e moi admirado e investigado por Agustina Bessa-Luís, segundo nos contou a súa filla Mónica Baldaque na presentación de Sapatos de Corda, na biblioteca de Vila Nova de Cerveira, sempre lembro o gran número de galegos e galegas que foron emigrados a Lisboa e que lá se asentaron fascinados pola cor do Tejo, tal como di a canción Galegos nas festas de Santo Amaro, cantada pola marcha do bairro de Alcântara. Moitos destes emigrantes eran do Baixo Miño, unha das comarcas con maior taxa migratoria da Galiza no século XX pois superaba o 18%. Moitos foron para Lisboa e rexentaron negocios prósperos e regresaban enriquecidos, falando perfectamente o portugués co sutaque da cidade que os acolleu, aínda que moitos nativos se emperren en que o portugués é unha lingua "muito difícil" de aprender a falar. Acento luso nas aulas Tamén sucedeu á inversa e á Galiza viñeron moitos portugueses traballar. E para atender as fillas e fillos destes emigrantes lusos, creouse un programa experimental de ensino do portugués chamado LALO (logo Programa de Língua e Cultura Portuguesa) naquelas escolas de ensino primario que contasen cun número significativo de alumnos lusofalantes. Nesas escolas ofrecíase o portugués como materia optativa tamén ao alumnado galego, non só ao portugués. Tratábase dun programa de cooperación institucional entre España e Portugal en materia educativa e cultural e os docentes eran enviados e pagados polo Ministerio de Educación Portugués, e tivo bastante éxito. Mais no ensino medio non había nada e tiñamos envexa da onda expansiva do portugués que se estaba a producir na Estremadura. A partir do ano 2000, uns cantos docentes iniciamos a aventura do ensino do portugués nos institutos. Eramos profesores que voluntariamente e con poucas axudas da Consellaría, que nunca puxo –nin pon– moito interese neste asunto, iamos ofrecendo o portugués como segunda lingua optativa a par do francés na ESO e en Bacharelato, na Guarda, Tui e as Neves, e máis tarde en Tomiño e Salvaterra. E por aí adiante, en Lugo, Burela, Ribadeo, Rianxo, Ourense, etc. Hoxe o ensino do portugués avanzou na Galiza e hai unha maior oferta no ensino medio, sen contar as Escolas Oficiais de Idiomas. No inicio da nosa arriscada empresa tivemos bastantes dificultades. A máis paradóxica era que non nos recoñecían como docentes desta materia. Dadas as carencias coas que nos encontrabamos, como Xefa de Departamento de Portugués no San Paio organicei, no 2018, un encontro de docentes na eurocidade de Tui-Valença. E alá nos xuntamos para falarmos das reivindicacións máis urxentes, como a falta de recursos didácticos electrónicos para o portugués na Galiza, incluíndo libros texto que non tivesen como referente o español; a necesidade de auxiliares de conversa, ou que en todos os centros de Galiza todo o estudantado tivese contacto co portugués polo menos unha hora á semana en 4º da ESO. E, no tocante á nosa formación, demandamos o recoñecemento das formacións para o profesorado obtidas en Portugal, como as que ofertaban na Biblioteca de Cerveira. A lingua portuguesa, con máis séculos de uso normalizado, sérvenos de referente para evitarmos un galego contaminado A escolla do portugués Penso que ninguén pode negar que o coñecemento do portugués ofrece moitas vantaxes e que hai moitas razóns para ofertalo no ensino. Alén dunha serie de argumentos de sobra coñecidos, gustaríame destacar un par de vantaxes derivadas da presenza do portugués no ensino medio. Unha delas é que "gañamos" indirectamente horas para o galego, e desta maneira podemos ultrapasar os límites de horario imposto fitty-fifty co ensino de lingua española. Outra vantaxe, para min a máis importante, é que a lingua portuguesa, con máis séculos de uso normalizado, sérvenos de referente para evitarmos un galego contaminado con solucións semánticas do español. Penso que nas aulas cómpre insistir no que temos en común e no que debemos continuar a converxer. O portugués pode axudar a consolidar a escolla de palabras que presenta significacións non exactamente iguais tamén no galego, como pico/pincho, largo/longo, partir/romper, e que se están a confundir en moitos falantes galegos polo enorme impacto do castelán. O coñecemento do portugués levará a ter máis seguridade no uso correcto do galego, sen interferencias da polisemia castelá. Un exemplo desta prexudicial influencia é o que pon nun sinal de tráfico nun cruzamento: prohibido xirar camións.... Supoño que entenden por que sorrío sempre que o leo, ao imaxinar as reviravoltas do vehículo. Estou segura de que de coñecermos máis o portugués, e moitos destes matices semánticos que abandonamos, seriamos quen de lograr un galego distinto, máis auténtico e diferente do castelán.