A véspera dunha nova recesión?

Segundo os últimos datos publicados pola Comisión Europea, no último trimestre de 2023 o crecemento do PIB en Europa segue en territorio plano, cunha taxa de variación respecto ao mesmo trimestre de 2022 de tan só un 0,1% na zona euro, e do 0,2% para o conxunto da UE. Nos últimos quince anos, e a excepción do período inmediatamente posterior á pandemia na que os fortes paquetes de estímulo fiscal xunto coa recuperación da demanda privada (especialmente do consumo) elevaron as taxas de crecemento interanuais por riba de 14%, a evolución do PIB comunitario non foi quen de superar taxas de variación superiores a 4%. Dende a crise financeira do 2008 a UE semella instalada nunha marcada estabilidade en canto á evolución da produción. Centrando a análise nos últimos tres anos, a situación é, porén, preocupante, con taxas de crecemento moi próximas a cero. Tecnicamente aínda non estamos en recesión, xa que non hai taxas negativas. Pero semella que é probable que unha nova recesión estea chamando á porta en Europa, porque noutras partes do planeta a situación é ben diferente. Economía e mercados Nos Estados Unidos, segundo datos do Economic Outlook da OCDE, a taxa de crecemento do PIB en 2023 foi de 2,4%; en Xapón de 1,7%. Para o conxunto da OCDE a taxa foi de 1,7%, mentres que fóra da OCDE o PIB medrou un 4%, con India e China liderando o crecemento (6,3% e 5,2% respectivamente). Todas estas taxas están moi lonxe das rexistradas en Europa nos últimos tres anos. As causas desta parada na actividade económica están vinculadas, por unha banda, ao impacto nos mercados de materias primas e de enerxía da invasión rusa de Ucraína, nun conflito que semella enquistarse no tempo. Por outra banda, a agresiva resposta dos bancos centrais ao aumento da inflación supuxo unha importante suba dos tipos de xuro. No caso da eurozona, o cambio de política monetaria supuxo mudar unha situación á que os axentes que interveñen nos mercados financeiros semellaba que se tiñan adaptado: os tipos de xuro tan baixos favorecían o endebedamento pero non remuneraban o aforro. Cos sucesivos aumentos do tipo oficial do BCE os xuros do endebedamento tamén medraron, pero a remuneración dos depósitos non acompañou, mellorando as marxes de intermediación financeira, pero penalizando, unha vez máis, o aforro. Un factor adicional que pode explicar por que Europa se asoma ao abismo da recesión é a subida dos custos enerxéticos, disparados despois do comezo da guerra en Ucraína, e con efectos moi desiguais nas economías europeas en función do seu mix enerxético e da súa dependencia do gas procedente de Rusia. Unha vitoria republicana pode pór o taboleiro das relacións políticas e económicas internacionais patas arriba outra vez Neste contexto xeral, a economía española, unha vez máis, está amosando un comportamento diferencial respecto á do conxunto europeo. Así, en 2023 foi a segunda economía en taxa de crecemento do PIB, despois de Portugal (2% e 2,2% respectivamente), cun comportamento moi estable ao longo do ano: as taxas de crecemento trimestrais foron de 0,5% nos dous primeiros trimestres, para caer a 0,4% no terceiro e acabar o ano acelerando ata 0,6%. Portugal, pola contra, amosou un comportamento máis volátil, concentrando o crecemento no primeiro trimestre (1,5%) e no último (0,8%). Esta dinámica afástase da rexistrada polas economías máis fortes da UE (Alemaña presenta unha taxa negativa de -0,2%, Francia e Italia uns modestos 0,7% e 0,5% respectivamente, e tan só Bélxica amosa certa fortaleza no crecemento, cunha taxa de 1,6%. Forte fraxilidade A OCDE prognostica unha situación moi similar para o ano 2024 e unha certa mellora para o 2025, previsións que dependen fundamentalmente do nivel de incerteza que existe a nivel internacional. Os resultados das eleccións en Estados Unidos en novembro poden marcar o ritmo da economía mundial. Unha vitoria republicana (probablemente a mans de Donald Trump) pode pór o taboleiro das relacións políticas e económicas internacionais patas arriba outra vez, con consecuencias imprevisibles. A evolución do conflito en Gaza, cun Estado israelí cada vez máis agresivo cos seus veciños pode ser outra fonte de incerteza que limite o crecemento. E todo iso sen esquecer o papel de Rusia como actor clave na evolución dos prezos enerxéticos en Europa. En resumo, a economía da UE atópase nunha situación de forte fraxilidade, que pode desencadear unha recesión a curto prazo. De novo, o papel da política económica será fundamental para evitala ou para minimizar os seus efectos.