O mato ocupa na actualidade 598.106 hectáreas da superficie forestal da Galiza

A superficie forestal da Galiza vense incrementado de modo continuado desde a incorporación do Estado español ao Mercado Común Europeo, antecedente da actual Unión Europea (UE), á volta de 1986. As cifras achegadas polo Ministerio de Agricultura, Pesca e Alimentación, referidas a 2022, sinalan que a masa forestal ocupa 1.797.544 hectáreas, representando 60,7% da extensión do país e 5,7% da estatal. É unha porcentaxe moito máis elevada que a da media do Estado español, onde a superficie forestal se sitúa en arredor de 38,4% do total do territorio. 33,3% da superficie forestal da Galiza, un total de 598.106 hectáreas, está ocupada polo mato. A maior extensión concéntrase nas comarcas ourensás con 272.493 hectáreas, seguidas das comarcas luguesas con 172.028 hectáreas, sendo unha das expresión máis evidentes do abandono do rural. Por exemplo, para o caso de Ourense representa máis de 40% da súa superficie forestal, significando, en calquera caso, un risco para a seguridade á hora de enfrontar fenómenos como os incendios e lastrando a produtividade do monte galego. A superficie forestal a mato é superior á de frondosas ou coníferas. Segundo os datos achegados pola Enquisa sobre rendementos e cultivos elaborada polo Ministerio de Agricultura, Pesca e Alimentación, en 2022, as plantacións de coníferas, onde se inclúen os piñeiros, ocupaban 306.140 hectáreas, as frondosas de crecemento lento 323.510 hectáreas e os bosques de frondosas e coníferas 267.478 hectáreas. A extensión ocupada polo mato xa supera, así mesmo, a superficie cultivada. Mentres 598.106 hectáreas se atopan a mato, só 359.273 hectáreas se destinan a cultivos. Neste sentido, 32.724 hectáreas dedícanse á produción de cereais e gran, 11.199 hectáreas á produción de tubérculos, fundamentalmente a patacas, 25.401 hectáreas a viñedos, 19.760 hectáreas, a froiteiras non cítricas e 22.442 hectáreas a hortas familiares. O terreo ocupado polo mato é, tamén, superior á superficie destinada a prados e pasteiros. A este respecto, a Enquisa sobre rendementos e cultivos de 2022 indica que a este uso están dedicadas 477.423 hectáreas, que representan 16,2% do total da extensión da Galiza. Precisamente, a falta de base territorial é un dos principais problemas que deben afrontar as explotacións gandeiras no país, provocando un aumento dos custos de produción, que implica que as explotacións deban destinar 65% dos seus ingresos a facer fronte aos gastos de alimentación dos animais. A caída da SAU O incremento da superficie forestal vai ligado a unha caída da superficie agraria útil (SAU). Segundo as cifras do último Censo Agrario, un documento elaborado polo Instituto Nacional de Estatística (INE) cada 10 anos seguindo unha metodoloxía común a todos os Estados do espazo comunitario, en 2020 a SAU galega sumaba 597.933 hectáreas, o que representaba 131.181 hectáreas para a actividade agraria menos que en 1986, unha redución de 15,9% na extensión das terras de cultivo e de 72,9% no número de explotacións. A última década veu confirmar a tendencia do ciclo aberto após a incorporación ao Mercado Común Europeo, antecedente da actual UE. Desde 2009, data do anterior Censo Agrario, reducíronse as terras de cultivo en 49.605 hectáreas, un 7,66%, e destruíronse 21.633 empregos agrarios, pasando de 87.433 a 65.800. Nesta dirección, foi significativo, no referido período, o incremento da SAU en boa parte dos Estados da UE, até o punto de representar como media no espazo comunitario o dobre da superficie galega. De feito, en Estados da UE como Irlanda, e Luxemburgo, as terras agrarias traballadas representan máis de 50% do seu territorio. O cambio climático O cambio climático e os incendios forestais son outros factores que favorecen o avance do mato. A este respecto, un informe encargado en 2021 polo Ministerio de Agricultura, Pesca e Alimentación ao equipo de investigación dirixido por José Moreno sobre o impacto do cambio climático nos incendios forestais conclúe que “o aumento de superficie queimada traducirase en máis vexetación de mato. En suma, o potencial de inflamabilidade do territorio aumentará. As zonas máis vulnerábeis serán o norte do Estado, a alta montaña ou as zonas de páramo, xa que se verán expostas a un réxime de incendios máis adverso que o actual”. Os riscos asociados ao mato non poden levar a esquecer o seu papel chave para preservar a biodiversidade. Neste sentido, o Ministerio de Transición Ecolóxica (Miteco) lembra que “gran parte da biodiversidade ibérica, incluíndo plantas herbáceas e leñosas escasas e ameazadas, insectos e até un número elevado de aves, está asociada ás zonas de mato, que ocupan amplas superficies repartidas desde as costas até a alta montaña. De feito, numerosos hábitats integrados principalmente por mato son de interese especial de protección e aparecen incluídos como hábitats prioritarios ou imprescindíbeis para a súa conservación”. Porén, o Miteco aclara que “a ausencia xeneralizada de actuacións de xestión nos ecosistemas de mato, asociada a un reducido valor económico directo e actual dos mesmos, favorece a ocorrencia frecuente e reiterada de incendios forestais sobre estes territorios”. Os incendios arrasaron 51.496 hectáreas de monte na Galiza en 2022 A superficie forestal arrasada polo lume en 2022 alcanzou as 51.496 hectáreas. Segundo os datos achegados polo Ministerio de Agricultura, Pesca e Alimentación, son 47.064 hectáreas máis que en 2021, rexistrando un incremento nese período de 91,5% Neste sentido, as cifras da Galiza resultan peores que as da media estatal, onde a extensión de monte queimada medrou en 72,6%, pasando de 68.150 hectáreas en 2021 a 248.216 en 2022. O 20,7% do total da masa forestal estatal calcinada o pasado ano atopábase na Galiza. A Secretaría Xeral de Política Forestal e Loita contra a Desertización do Ministerio de Transición Ecolóxica (Miteco) apunta que en 2022 producíronse un total de 1.716 lumes na Galiza. Nesta liña, 1.359 deles teñen consideración de conatos, ao afectar menos dunha hectárea de bosque e 357 de incendios, ao superar a hectárea queimada, sendo o seu número total 79,9% máis elevado que en 2021. Precisamente, nesa anualidade rexistráronse 772 conatos e 182 incendios, sendo está a tipoloxía onde o incremento resultou maior. O avance do mato favorece os incendios forestais. Malia a necesidade da súa presenza no monte para garantir a biodiversidade, a súa extensión é superior á aconsellábel para garantir a seguridade fronte ao lume da superficie forestal galega. Neste sentido, as persoas expertas apostan por políticas de desenvolvemento rural que definan outros usos para unha parte das áreas ocupadas polo mato, recuperándoas para as súas actividades tradicionais.