Como encarar o futuro do exercicio do poder económico?

Parto dunha abordaxe do poder herdeiro de Berle e Means, e máis de Russell, que me permito enunciar así:: “O poder ten que actuar en beneficio de, e ser controlado por todos os afectados por el”: o poder emerxe da cooperación social e polo tanto debe de se exercer en beneficio de todos os involucrados. O Foro Económico Mundial de Davos defínese “por unha cultura institucional única baseada na teoría das partes interesadas (stakeholders), que afirma que unha organización é responsable ante todas as partes da sociedade”. Larry Fink, CEO de Blackrock, na súa última carta aos conselleiros delegados das empresas participadas, ínstaas a pular no “capitalismo de stakeholders”, que louva: “É capitalismo que pula en relacións mutuamente beneficiosas para ti e mais para os empregados, clientes, provedores e comunidades das que a túa compañía depende para prosperar. Aí é onde reside o poder do capitalismo [...] Os stakeholders, dos que depende a túa compañía para brindar beneficios aos accionistas, débenche escoitar directamente a ti e sentírense comprometidos e inspirados pola túa persoa” [Carta de Larry Fink ós CD en 2022]. Parecería que o capitalismo que se exalta dende estas cúpulas é un capitalismo onde os “capitáns de empresa” se fan responsables e harmonizan os seus intereses con todas as partes interesadas e mais co conxunto da sociedade. Pero é realmente así? Non hai notables diferenzas de intereses, mesmo antagonismos, entre as cúpulas e a sociedade? Hoxe o poder económico está concentrado nunha exigua minoría moi excluínte; moi conectada dentro das súas diferencias, rivalidades e conflitos. Está tamén concentrada xeograficamente e vai converxendo en asuntos estratéxicos clave. A ideoloxía do “capitalismo de stakeholders” paréceme a única forma de lexitimar un capitalismo onde a competencia xa foi xugulada. Hoxe, balancear o poder económico ten que consistir en dar presenza organizada, coa súa plenitude de intereses, a estas “partes interesadas”. Como organizar as “partes interesadas” para exerceren a súa parte de poder con voto e voz propia? Primeiro incorporar os stakeholders (traballadores, usuarios, clientes, colectivos sociais…) aos órganos da máxima dirección das empresas e fondos, para incardinalos nas redes de control. É fundamental a presenza dos traballadores na dirección da empresa a efectos da rendición de contas e da corrresponsabilidade, como na coxestión ou codeterminación do tipo alemán. Hai outras experiencias, como as cooperativas de traballadores accionistas no sector forestal do Canadá, e en primeiro lugar Mondragón Corporación Cooperativa no País Vasco. Temos que defender a incorporación de opcións colectivas aos consellos de administración das empresas, e mais incorporar tamén os partícipes dos fondos colectivos ao consello de vixilancia das xestoras deses fundos. Necesitamos tamén estratexias antimonopolio alí onde sexan beneficiosas e posibles. En Madrid temos un grupo de sete conglomerados aos que se lles permite legalmente agrupar, baixo unha mesma empresa matriz, centos de empresas que monopolizan dende a construción ata a enerxía pasando por hospitais, residencias, todo tipo de servizos municipais ou hospitalarios: non vemos razón para permitir que todas estas actividades se agrupen nunha soa concentración oligopólica: a lexislación antimonopolio debería abordar este prexuízo á sociedade. É necesario impedir que uns mesmos fondos colectivos poidan ser accionistas comúns de todas as empresas que compiten no mesmo sector. Tamén necesitamos resortes fronte ás coaccións que exercen empresas prominentes en emprego fronte ás Administracións Públicas reclamándolles subvencións, privilexios e concesións excesivas. Son necesarias medidas para reclamar que as subvencións públicas ao capital se doten a un fondo non repartíbel, aotempo que a subvención deba condicionarse á presenza da Administración Pública na estratexia da empresa concesionaria. Por fin, hai que poñer patas enriba o “sistema de presión”: debe ser sometido a unha alerta permanente e impedirlle manter secuestrado o poder político. Entendo aquí por “sistema de presión” toda actividade dirixida a torcer o desempeño recto da función pública, para subordinala á estratexia dun grupo de interese, sobre a base da vulnerabilidade dun perfil de funcionario. Tamén fan falla medidas para exercitar unha vixilancia do poder económico dende unha instancia independente, capaz de valorar con ecuanimidade a dirección na que se exerce ese poder. A este respecto, unha institución do tipo de Consello Xeral de Vixilancia do Poder Económico podería ser unha institución independente que tivera por misión prestar atención e facer modificacións e propostas para sopesar e contrabalancear a concentración do poder, sancionar as súas estratexias e reclama-la rendición periódica de contas. Abrir un debate para esta axenda de control do poder económico é unha necesidade democrática fundamental e urxente.