2050: previsións para unha sociedade avellentada e feminizada

Desde o último terzo do século XX vénse producindo en España un crecemento progresivo do continxente de maiores de 64 anos, ao tempo que enfraquecen os grupos de idade máis novos. Deste xeito, o índice de avellentamento -porcentaxe que representa a poboación maior de 64 sobre a menor de 16- na maior parte do Estado acada valores moi significativos, máis altos segundo nos afastamos das áreas costeiras e dos centros máis accesibles e dinámicos desde o punto de vista económico. En Galicia alcanza o 214%, o segundo valor máis alto de todo o Estado, despois de Asturias. Cando os niveis de avellentamento son tan altos, adoitan considerarse índices complementarios, como o de sobreavellentamento, ou o número de persoas maiores de 99 anos. Este último grupo superaba no ano 2022 as 14.000 persoas en España, e segundo as proxeccións demográficas do Instituto Nacional de Estatística, medrará por enriba das 32.000 en 2030, e aproximarase ás 100.000 en 2050. Feminización da vellez Existe un gran desequilibrio entre sexos que nos permite falar dunha feminización da vellez. En 2020, o 56% dos maiores de 65 eran mulleres, e esta porcentaxe acada o 62% no caso dos maiores de 84. En Galicia as porcentaxes son do 57% e do 66% respectivamente. E as estimacións indican que en 2030 a esperanza de vida aos 65 anos será de 24 anos para as mulleres, e de 20 para os homes. Esta circunstancia obriga a analizar as relacións entre xénero e avellentamento, e as correlacións máis estreitas son as relacionadas coa saúde, a precariedade económica e a soidade. Así, a esperanza de vida das mulleres é máis alta que a dos homes, pero elas viven máis tempo con enfermidades crónicas e discapacidades. Existen estudos que sinalan que a prevalencia da discapacidade grave ou extrema por enriba dos 80 anos é tres veces maior nas mulleres (Almazán et al., 2014). Factores biolóxicos e sociais fan que as condicións nas que nos facemos vellos sexan moi diferentes para mulleres e homes. Por outra parte, as diferenzas na esperanza de vida tamén están condicionadas pola renda. A fenda salarial entre homes e mulleres, que se reduciu nas últimas décadas na maioría de países industrializados, mantívose en España algo por encima dos 500 euros no grupo de idade de 55 anos e máis entre 2006 e 2016. Como os salarios do último período da vida laboral activa son os que, en maior medida, condicionan a contía das pensións de xubilación, a fenda salarial ao longo da vida laboral ten como consecuencia que as mulleres reciben pensións inferiores durante a xubilación, o que aumenta a súa vulnerabilidade financeira. Aínda que nos últimos anos estase a producir unha redución desta fenda, aínda existe moita capacidade de mellora. Por último, a soidade non é unha cuestión menor. Dolores Puga, demógrafa do CSIC, identifica tres dimensións da soidade: residencial, social e emocional. Os fogares unipersoais de persoas de máis de 65 anos medraron en Galicia un 10% nos últimos cinco anos, ata os 2.131 en 2020, e resulta moi rechamante que o 71% están formados por mulleres. Esta soidade residencial é máis acusada entre as mulleres con estudos secundarios e superiores, que residen en ámbitos urbanos. As mulleres viven máis tempo, con peor saúde e con menor capacidade adquisitiva Todos estes factores citados perfilan dous xeitos de envellecer, xa que en xeral as mulleres viven máis tempo, con peor saúde, e con menor capacidade adquisitiva. A súa vulnerabilidade financeira confronta coas necesidades dos coidados de longa duración na vellez, á que teñen menos posibilidades de chegar acompañadas, xa que habitualmente se emparellan con homes maiores. Proxeccións de futuro A xeración do baby boom está ás portas da xubilación. No ano 2035 terá máis de 64 anos o 25% da poboación española, e o 31% da galega. E as previsións de Eurostat indican que en 2050, na maior parte das rexións do sur de Europa o coeficiente de dependencia de persoas maiores de 64 anos superará o 70%. O que significa que só haberá pouco máis de un adulto en idade de traballar por cada persoa maior. Este escenario resulta moi inquietante -a pesar da evolución máis positiva que vemos nalgunhas rexións dos países escandinavos e do norte de Europa- e presenta uns desafíos que se agudizarán nos próximos anos, onde cada vez terán máis protagonismo as políticas que afrontan o reto demográfico, e medidas certamente polémicas como a necesidade de incorporación de inmigrantes á poboación activa española e galega.