Santoalla sen John Berger

Porca terra de John Berger trata do que non queremos ouvir hoxe, a lexitimidade da existencia da xente campesiña e a dignidade do seu vivir. Berger era un escritor culto e un intelectual humanista que parou vivir un tempo nunha aldea na Francia alpina e con humildade levantou acta daqueles vivires. A discreción con que narrou a vida daquelas persoas nacía do respecto e escondía admiración e cariño. Sabía que aquelas vidas duras e unidas ao lugar, á terra, eran un resto dun tempo que estaba para desaparecer, mais tiñan un dereito absoluto a existir. Non opino sobre o filme As Bestas en tanto que obra artística, deixei claro desde o principio que daba por seguro o talento e o oficio de director e guionista e o talento de actores e actrices, aínda que tamén entendo que se debe ler a crítica que fixo na estrea do filme José Luis Losa en La Voz de Galicia. O que me preocupou desde o inicio era que inevitabelmente había actuar negativamente sobre a nosa imaxe como sociedade e como pobo porque os personaxes, os lugares e os feitos serían interpretados desde esquemas xa establecidos, os prexuízos existentes na cultura española sobre "los gallegos". Prexuízos entre os españois e tamén entre moitos galegos, que asumen a visión creada desde fóra sobre nós. Moitos pensarán que esa familia obtusa era un obstáculo para o progreso E así a publicidade previa aos premios Goya repetía que o filme trataba da "Galicia profunda". Seica é unha característica nosa a "profundidade", como pensaba aquela xuíza de Marbella. E a propia TVE entrevistou con cariño á señora holandesa que reside actualmente en Santoalla como protagonista da historia que deu pé ao filme. A conexión última entre o filme e os feitos ocorridos nesa aldea é absoluta. E que aconteceu? Que a unha aldea semiabandonada na que vivía unha última familia mantendo unha vida e unha economía de supervivencia chegou un día unha parella de mozos hippies holandeses que decidiron realizar alí "o seu soño", transformar aquel lugar nunha "arca de Noé", un experimento ecolóxico turístico para outros forasteiros de paso. Mais xa había veciños, e os restos dunha cultura profunda. A intrusión deses forasteiros e cunha cultura e pretensións tan diferentes que pretendían mudar o carácter e a vida do lugar inevitabelmente daría lugar a rozaduras e posíbeis conflitos en calquera lugar e época, diferenzas que con diplomacia poderían ser conducidas. O característico deste caso foi que un membro da parella foránea semellaba ser testalán e incapaz de comprender o punto de vista da familia do lugar e, doutro lado, nesa familia había un membro con discapacidade que actuou de xeito inesperado. O conflito acabou nun crime. Expulsada Nada diso tería acontecido se os dous holandeses que percorrían o continente e estaban de paso pola Rúa de Petín tivesen seguido o seu camiño a buscar onde instalar o seu "soño". Eles entendían que podían escoller calquera lugar do mundo para vivir, a familia Rodríguez só tiña un lugar, o seu. Santoalla era o seu destino e estaban atados a el. O final da historia é que a familia do lugar foi expulsada da aldea e hoxe quen a ocupa é unha señora que aparece nas reportaxes con amabilidade e rodeada de animaliños. Teño a seguridade de que a inmensa maioría das persoas que viron o filme, ou o excelente documentario Santoalla, ou as entrevistas en xornais e televisións á señora holandesa pensarán que esa familia obtusa era un obstáculo para o progreso e contraria aos valores ecolóxicos e sostíbeis e outras herbas. Eu non. Eu o que vexo é que a última familia desa aldea, a que tiña enterrados alí os seus mortos e a que traballou aquelas terras, foi expulsada do seu lugar. E que ese lugar agora está ocupado por unha persoa da que non dubido a súa bondade, e que probabelmente, se por ela fose, o enfrontamento non tería ocorrido dese modo, mais particularmente eu non lle concedo o dereito moral a ser dona do lugar en tanto que a outra familia foi expulsada. Coñezo que hoxe a xente é filla do tempo e renega da terra, que as ideas triviais de cosmopolitismo banal e o consumo de paisaxes exóticas fannos desarraigados e que carecemos de sentido de comunidade. E sei que é máis estética a parella holandesa, moderna e ecolóxica, que os rudos campesiños envellecidos. Mais, se houbese que tomar partido, e crime aparte, non dubidaría en escoller o bando da familia Rodríguez e o seu dereito a continuar coa súa vida e non a actitude de colonizador do pobre holandés que acabou asasinado por outro pobre home por ser incapaz de comprender e aceptar a vida dos outros. Para min, aínda non sendo nado na aldea, os veciños de Santoalla son "xente miña" e o turista que vén de paseo e se encapricha do lugar non o é. Nin o será en tanto non arraigue e se comprometa e nos acepte como somos. Nin o filme, nin o documentario, nin as entrevistas á señora holandesa informaron do punto de vista, das vivencias e do inmenso sentimento de humillación da familia Rodríguez. E por extensión dos habitantes desas aldeas que se van extinguindo. E non foi por diñeiro, foi por defendérense. Faltounos John Berger.