Dicía Walter Benjamin de Baudelaire que fora “facer botánica ao asfalto”. Con Baudelaire, a cidade comeza a ser a protagonista da poesía e da arte, e o artista transfórmase nun flâneur, un paseante aparentemente ocioso que observa e, de volta á casa ou ao taller, crea.
A exposición que vén de inaugurarse no Marco de Vigo e que poderá verse até o 27 de febreiro de 2022, Manuel Quintana Martelo. Containers, podería ser o testemuño da última reencarnación desa figura do flâneur, só que agora a cidade xa non ten o halo fundacional que tiña na época de Baudelaire. Xa non anuncia ese tempo novo que inauguraría a modernidade: ao contrario, o moderno comeza a perder atractivo e o urbano, tal e como se entendía até o de agora, comeza a observarse como algo do pasado, unha etapa que é necesario deixar atrás ou, polo menos, refundar.
Durante os últimos anos, Quintana Martelo realizou unha serie de obras no que o motivo principal son os colectores das cidades que visita. A mostra do Marco expón esta serie practicamente inédita a carón de bosquexos preparatorios, debuxos e acuarelas, que permiten coñecer o proceso creativo do artista. Segundo o comisario da exposición, Juan Manuel Bonet, poden ser vistos como “presenzas escultóricas” ou como “bodegóns urbanos”.
Guy Debord -o pensador que levou a actividade do flâneur á práctica política- escribía, citando a Marx: “A xente non ve nada ao seu redor que non sexa a súa propia imaxe; todo lles fala de si mesmos”.
Talvez definilos como bodegóns sexa adecuado, mais uns bodegóns que falan da cidade como restoballo, testemuñas mudas dunha estrutura que se achega á súa fin.
Unha cidade é moitas cousas, mais tamén é un mapa mental, unha estrutura de percepción e pensamento: Guy Debord -o pensador que levou a actividade do flâneur á práctica política- escribía, citando a Marx: “A xente non ve nada ao seu redor que non sexa a súa propia imaxe; todo lles fala de si mesmos”.
Que os colectores sexan o reflexo dunha sociedade parece demasiado elocuente como para facer comentarios: a fin do soño do crecemento continuo xa se encarga e poñer os límites ao optimismo. En certo sentido, Quintana Martelo está pintando as ruínas do porvir.
Especulación sobre o futuro
Non obstante, a mirada que posúe a perspicacia de atopar unha imaxe que resume o estado das cousas, é quen de ver tamén eses indicios de beleza que permiten que o artista continúe a facer unha crítica simbólica sen perder de vista a función do seu traballo. Os colectores son o resto de algo que non coñecemos, que só logramos intuír. E ese misterio é a sombra dos medos e as angustias que nos asexan desde o pasado, mais tamén permiten a especulación sobre un futuro menos sombrío.
A serie de Quintana Martelo tamén ten un algo de rexistro compulsivo dunha realidade inaprehensíbel, condenada á desaparición.
Rexistro da realidade
A serie de Quintana Martelo tamén ten un algo de rexistro compulsivo dunha realidade inaprehensíbel, condenada á desaparición. A inclusión da imaxe fotográfica nestas obras redunda nese prurito de deixar constancia de que o modelo existiu. E tamén iso ten a ver co noso tempo, tan fascinado por documentar calquera cousa que anuncie a súa caducidade: ou sexa, todo o material.
De feito, hoxe a aguda visión do flâneur foi xa substituída pola mirada alelada do turista: quizais non é unha fantasía predicir un novo "turismo de colectores" buscando algo que poida ofrecer un significado polas rúas das nosas cidades.
Se cadra, este arquivo artístico será o que poida dar fe no futuro dun mundo que hoxe percibimos en decadencia: a ruína que habitamos.
