Museos do século XXI

"Un museo é una institución sen ánimo de lucro, permanente e ao servizo da sociedade, que investiga, colecciona, conserva, interpreta e exhibe o patrimonio material e inmaterial. Abertos ao público, accesibles e inclusivos, os museos fomentan a diversidade e a sostibilidade. Coa participación das comunidades, os museos operan e comunican ética e profesionalmente, ofrecendo experiencias variadas para a educación, o desfrute, a reflexión e o intercambio de coñecementos". Esta é a definición aprobada o ano pasado polo ICOM, en Praga, despois de moitas consultas e debates, que matiza normativas legais como a nosa Lei 7/2021, de 17 de febreiro, de museos e outros centros museísticos de Galicia. Todo iso no medio dunha voráxine por axeitarse aos novos tempos, cumprir coas innumerables funcións establecidas, garantir o dereito á cultura e, sobre todo, actualizar os discursos, porque está demostrado, en efecto, que as institucións museísticas reproducen relacións de poder e da orde social establecida polo que aspectos como o feminismo, o queer e a decolonialidade que xa foron estudados, entre outros investigadores, por Estrella de Diego, están sendo relidos coas necesarias cautelas do inevitable presentismo. Por tanto, é necesario revisar e avaliar, loitando cos discursos hexemónicos e as lecturas pechadas distópicas, nun proceso lento pero seguro, para consolidar eses museos accesibles, inclusivos, sostibles e igualitarios e adaptar o rumbo á sociedade do século XXI que nos esixe unha ética de responsabilidades sociais e medioambientais. Así, a enorme teoría museolóxica non sempre é doada de aplicar na praxe e os profesionais dos museos están a facer milagres con tantas obrigas e, en xeral, tan poucos medios. Espazos de interacción Mais os centros museísticos do s. XXI non son só eses grandes museos contemporáneos ou mediáticos, de arquitectura de autor, de avanzada tecnoloxía ou de deseños modernísimos, son tamén os museos tradicionais, locais e comarcais con mínimos recursos humanos e materiais, que sobreviven grazas ao apoio da cidadanía porque os consideran un sinal de identidade da súa comunidade, porque ocupan un inmoble emblemático con significado histórico, porque se identifican coas súas coleccións ou o seu discurso expositivo, porque reflicten o pasado de seus pais e nais nunha vida que xa mudou, porque contribuíron á súa dotación ou creación, porque participan e se involucran nas súas actividades… Esta sería a descentralización museal dos pequenos e medianos museos (Pym-mus, que diría o colega Luis Grau) tan importante para a valorización local do noso patrimonio, posto que do local vaise ao universal e así, comezando ao noso carón, seguiremos do micro ao macro, pois non se conserva nin se valora o que non se coñece. Non obstante, repasando a definición inicial, é case imposible acometer individualmente todos os loables preceptos citados no eido museal local. Pasamos de centros de depósito e exhibición do patrimonio cultural a institucións da memoria, referentes e iconas turísticoculturais, cun papel científico e divulgador para o coñecemento da nosa identidade a través do patrimonio conservado, fronte á globalización continua e o "efecto parque de atraccións", coa función educativa e conservadora sempre implícitas e actuando como axentes de cambio social e de mediación cultural. Os museos sempre están cuestionados ou en crise de identidade: "Sendo o mesmo de forma diferente" Os museos están a ser tamén espazos de interacción e comunicación, de recoñecemento propio e alleo, de debate e reflexión, de accesibilidade e participación. En fin, toda unha innumerable lista de boas prácticas para museos, espazos e coleccións museográficas ou, incluso, centros de interpretación do patrimonio cultural, que contribúen a unha permanente situación de crise existencial e, ao mesmo tempo, de revisión e supervivencia constante. Ben pensado, os museos sempre están cuestionados ou en crise de identidade, é dicir, parafraseando a Grau: sendo o mesmo de forma diferente. O papel dos museos vai mudando co paso do tempo, ao igual que a súa propia definición e funcións, e pasada a revulsión da nova museoloxía no último terzo do s. XX, continuamos a mudar valores, conceptos e, basicamente, actuando en consecuencia nun continuo proceso de cambio e resiliencia, porque se algo se pode constatar na historia dos museos é esa capacidade de adaptación e recuperación; aínda que polo camiño houbese perdas irrecuperables, non chegaremos á visión apocalíptica que ilustra este artigo. Desde a perspectiva museolóxica, os museos son e seguirán sendo, entes vivos e dinámicos, e, arestora, temos que continuar nese proceso de adaptación inevitable e irreversible.