A idade de ouro (I)

Abrimos unha nova serie con cantigas recollidas por Yara Frateschi, M. Isabel Morán e José Antonio Souto na escolma O amor que eu levei a Compostela. Roteiro da lírica medieval galego-portuguesa. O libro, publicado por Toxosoutos no ano 2011, tivo como obxectivo de recrear o ambiente trobadoresco da cidade de Santiago de Compostela durante os séculos XII a XIV. O tempo do trobadores A lírica profana galego-portuguesa, moda poética nun mundo trobadoresco e cabaleiresco, agromou maiormente nos espazos privativos da nobreza. Os trobadores e os xograres distínguense pola pertenza ao cumio da pirámide estamental dos primeiros. O vínculo entre amar e trobar define o canto trobadoresco como consecuencia inevitábel do amor, a autenticidade do sentimento amoroso asumiuse como condición necesaria do bo trobar. Os trobadores galegos rexeitaron a elevación do amor servil dos provenzais ata chegar a ser manifestamente anticorteses. Achegamos un cita actualizada sobre o amor cortés que extraemos da web elaborada polo mesmo equipo de investigadoras no roteiroliricamedieval.gal: "O tópico dominante, aínda que non exclusivo, da poesía trobadoresca foi a expresión do amor segundo os principios do que convencionalmente se chamou o "amor cortés", un código de comportamento complexo que envolve aspectos sociolóxicos, éticos e literarios. Trátase dunha concepción do sentimento que, oposta en varios aspectos á da Antigüidade, sobrevive en esencia na idade contemporánea, de tal modo que se chegou a afirmar que o século XII inventou o amor como ten sido entendido e celebrado na cultura occidental." O xénero das cantigas A organización dos cancioneiros estableceu tres grandes xéneros para a lírica galego portuguesa: amor, amigo e escarnio e maldicir. Dentro destes grupos atopamos distintas modalidades, destaca a amplísima variedade do escarnio que asumiu todo o que non se incluía no amor ou no amigo: tensós, prantos, lais... Coa aparición de numerosos traballos diversificáronse as etiquetas para clasificar as cantigas, afectando maiormente aos "xéneros menores" e a "variacións xenéricas"; entón apareceron subxéneros, subtipos, simples ambientacións e variacións, dentro de cada un dos grandes xéneros. Nos amorosos atopamos cantigas de amor e amigo con múltiples variantes e nos non amorosos as cantigas de escarnio e outros xéneros de temática distinta, onde as cantigas de escarnio persoal, dedicadas a mofarse de persoas concretas, actitudes incorrectas, defectos ou desvíos físicos e sexuais que hoxe serían diversidades, son as máis numerosas. Por último atopamos os xéneros menores (bailada, pranto, lai, descordo...) e os chamados xéneros dialogados: as tensós e os partimens. Nesta folla evocamos aquela era dourada que fixo máis fermosa a nosa historia. A continuación atoparedes cinco pezas mestras de distintos xéneros que convidan a dialogar cos trobadores arredor de temas que hoxe nos ocupan como a crítica ao poder, o amor non servil e o escarnio persoal. Porque no mundo mengou a verdade de Airas Núnez Porque no mundo mengou a verdade punhei un dia de a ir buscar, e u por ela fui a preguntar disseron todos: "Alhur la buscade, ca de tal guisa se foi a perder que non podemos én novas aver, nen ja non anda na irmaidade ". Nos moesteiros dos frades negrados a demandei, e disseron-m' assi: "Non busquedes vós a verdad' aqui ca muitos anos avemos passados que non morou nosco, per bõa fe, e d' al avemos maiores coidados ". E en Cistel, u verdade soía sempre morar, disseron-me que non morava i avia gran sazon, nen frade d' i ja a non conhocia; nen o abade outrossi no estar sol non queria que foss' i pousar e anda ja fora desta badia . En Santiago, seend' albergado en mia pousada, chegaron romeus; preguntei-os e disseron: "Par Deus, muito levade-lo caminh' errado, ca se verdade quiserdes achar outro caminho conven a buscar, ca non saben aqui d' ela mandado". Cantiga de escarnio de Airas Núnez dedicada á decadencia moral dos poderosos. O trobador pregunta pola verdade aos frades negrados dos mosteiros beneditinos, no Cister onde non queren nin saber dela; pregunta aos peregrinos en Santiago que lle avisan que vai por camiño errado. Airas Núnez, activo na corte de Sancho IV (finais do S.XIII), foi coñecedor da poesía occitana. Nesta cantiga fai unha crítica xeral ao poder distinta da sátira personalizada que tanto interesou aos trobadores galego-portugueses. A Bonaval quer' eu, mia senhor, ir de Bernal de Bonaval A Bonaval quer' eu, mia senhor, ir e des quand' eu ora de vós partir os meus olhos non dormirán. Ir-m'-ei, pero m' é grave de fazer e des quand' eu ora de vós tolher os meus olhos non dormirán. Todavia ben será de provar de m' ir, mas des quand' eu de vós quitar os meus olhos non dormirán. Pois me dizedes, amigo,ca me queredes vós melhor de Bernal de Bonaval Pois me dizedes, amigo, ca me queredes vós melhor de quantas eno mundo son, dizede, por Nostro Senhor, se me vós queredes gran ben, como podedes ir d'aquen? E pois dizedes ca poder non avedes d'al tant' amar come min, ai, meu amigo, dizede, se Deus vos ampar, se me vós queredes gran ben, como podedes ir d'aquen? E, pois vos eu ouço dizer ca non amades tan muit' al come mi, dized', amigo, se Deus vos lev' a Bonaval, se mi vós queredes gran ben, como podedes ir d'aquen? Por que oí sempre dizer, d' u ome muit' amou molher, que se non podia end' ir, pesar-mi-á, se eu non souber: se mi vós queredes gran ben, como podedes ir d'aquen? Bernal de Bonaval foi un xograr galego activo a mediados do século XIII e ligado a Compostela a través da referencia que fixo á igrexa de San Domingos de Bonaval. Reproducimos na folla dúas composicións: unha cantiga de amor que trata da dor causada pola separación e unha cantiga de amigo, en diálogo coa anterior, onde a doncela dubida da coita do amigo que tan doadamente asume á separación. Lembremos nas cantigas de temática amorosa, o amor verdadeiro non consegue afastarse da amada. Levou-se a louçana, levou-se a velida de Pero Meogo Levou-s' a louçana, levou-s' a velida, vai lavar cabelos na fontana fria. Leda dos amores, dos amores leda. Levou-s' a velida, levou-s' a louçana, vai lavar cabelos na fria fontana. Leda dos amores, dos amores leda. Vai lavar cabelos na fontana fria, passou seu amigo que lhi ben queria. Leda dos amores, dos amores leda. Vai lavar cabelos na fria fontana, passa seu amigo que a muit' amava. Leda dos amores, dos amores leda. Passa seu amigo que lhi ben queria, o cervo do monte a augua volvia. Leda dos amores, dos amores leda. Passa seu amigo que a muit' amava, o cervo do monte volvia a augua. Leda dos amores, dos amores leda. Pero Meogo, clérigo presbítero de San Simón de Ons, hoxe no actual Concello de Teo, produciu un dos conxuntos poéticos máis célebres da lírica galego portuguesa. Esta cantiga de amigo debuxa o encontro amoroso entre a doncela e o seu amigo. Nela mestura animais e obxectos simbólicos como o cervo (sexualidade masculina), fonte (renacemento) e accións transformadoras como o lavar o cabelo (fecundidade). Abadessa, oí dizer de Afonso Eanes do Cotón Abadessa, oí dizer que erades mui sabedor de todo ben; e por amor de Deus, querede-vos doer de min, que ogano casei, que ben vos juro que non sei máis ca ũu asno de foder. Ca me fazen én sabedor de vós que avedes bon sen de foder e de todo ben. Ensinade-me máis, senhor, como foda, ca o non sei, nen padre nen madre non sei que m' ensine, e fiqu' i pastor. E se eu ensinado vou de vós, senhor, deste mester de foder e foder souber per vós, que me Deus aparou, cada que per foder, direi Pater Noster e enmentarei a alma de quen m' ensinou. E per i podedes gaar, mia senhor, o reino de Deus: per ensinar os pobres seus máis ca por outro jajũar, e per ensinar a molher coitada, que a vós veer, senhor, que non souber ambrar. Está é unha das cantigas satíricas máis irreverentes dos cancioneiros. Afonso Eanes do Cotón xoga co pedido de caridade en contraste co requirimento de axuda obscena. Emprega o símbolo do burro en dobre senso (símbolo fálico e da inorancia) para fundamentar a petición de ensinanzas a unha abadesa (figura de poder) experimentada en práctica sexuais, á quen lle propón conseguir a salvación eterna dun xeito certamente innusual.

A idade de ouro (I)

Cantos primitivos

Poesía para a xente

A desmesura da alma

A idade de ouro (III)

A idade de ouro (II)

Poemas míticos (V)

Poemas míticos (IV)

Poemas míticos (III)