A idade de ouro (III)

Alírica galego-portuguesa medrou nas cortes desde o último terzo do século XII ata mediados do século XIV. Os ámbitos aristocráticos e señoriais constituíron os viveiros da arte trobadoresca, manifestación que protagonizou un esplendor cultural difícil de imaxinar nestes tempos preocupados pola internalización da cultura e as reivindicacións dos dereitos culturais nun mundo abraiado pola revelación da intelixencia artificial. Aquela época dourada desapareceu, emerxeu e volveu esvaecerse. Despois da Guerra Civil silenciouse e na posguerra os antigos galeguistas no exilio interior transmitiron a tradición cultural a unha mocidade que descoñecía a existencia dunha lingua galega escrita. Semella difícil comprender ese descoñecemento, incluso para a xeración nada nos setenta cun acceso didáctico á lingua galega mediante aqueles manuais de estudo inspirados no rescate cultural. Hoxe ler unha cantiga é un exercicio no que confiar nunha apertura semellante á que precisamos cando escoitamos un concerto nunha lingua antiga. Debemos atopar unha lectura atenta que nos conecte emocionalmente coa estrutura fonda do idioma. Tocar a base da lingua para nutrir a nosa fala precaria, procedente dun mundo agrario desaparecido que a maior parte de nós non pode nomear. Mais podemos introducirnos nos mananciais subterráneos e emerxer no caudal inmenso das cantigas. Elas son materia alquímica, a través delas conseguimos cicatrizar a pel e crear óso na estrutura debilitada da fala. Hoxe os falantes precarios, diglósicos, dubitativos, desposuídos do mundo que conformou a lingua e foi abandonado, agora renomeado pola reivindicación das novas ruralidades que deben dar resposta ao grave problema do despoboamento. Coa entrada da extrema dereita polos territorios deshabitados, nas aldeas onde desapareceron os labregos e con eles a fala que nomeou os lugares, os traballos, as historias e os personaxes míticos, coas casas pechadas ou parcialmente abertas como segundas vivendas, falamos das bondades dunha planificación turística axeitadas para os territorios abandonados. Hoxe falamos que as casas das aldeas volven ser interesantes para fuxir da pobreza, o calor ou a incapacidade de aturar o ritmo contaminado das grandes cidades. Entón, precisamos preguntármonos pola lingua no reflexo dourado dourado do mil douscentos e comprender que a poesía fai que as linguas non rematen nunca e poidamos seguir conversando por riba dos séculos cos trobadores. Nesta última entrega da serie, escollemos unha destacada cantiga escrita polo prolífico Don Denis e relacionámola con dous poemas contemporáneos que falan: o primeiro da experiencia amorosa que supera o estrito amor cortés, e o segundo que conta o que sucedeu con Rumi e os derviches de Konya na mesma época do esplendor trobadoresco no norte da península Ibérica. Quisera vosco falar de grado, ay meu amigu' e meu namorado mays non ouso' oj ' eu convosc' a falar, ca ey mui gram medo do hirado Hirad' aja Deus quen me lhi foy dar! En cuydadus de mil guysas travo, per vos dizer o con que m'agravo mays non ous' oj' eu convosc' a falar ca ey muy gram medo domal brauo Mal brav' aja Deus quem me lhi foy dar! Gran pesar ey, amigo, sofrudo per vus deezer meu mal ascondudo mays non ous' oj' eu convosc a falar ca ey muy gram medo do sanhudo Sanhud' aja Deus quem me lhi foy dar! Senhor do meu coraçon cativo sodes en eu viver con que vivo; mays non ous oj' eu convosc'a falar, ca ey muy gram medo do esquivo. Esquiv´aja Deus quem me lhi foy dar! Don Denis (1261-1325), neto de Alfonso X, fillo de Alfonso II de Portugal e Dona Beatriz de Castela, reinou entre 1279 e a data da súa morte. Continuou coa política cultural do pai e mantivo a corte como espazo de creación para lírica galego-portuguesa. Incorporou o tema da malcasada, influencia das correntes líricas ultrapirenaicas, nesta cantiga interxénero que é considerada un exemplo único de renovación. AMORES de amos amores dun sólo amores leviáns amores de tolo amores pagáns amores corteses amor como amamos galego-portugueses. Uxío Novoneyra (Parada do Courel, 1930 - Santiago de Compostela, 1999) mantivo un diálogo continuo cos trobadores desde o seu primeiro libro Os Eidos. Libro do Courel (1955) ata o derradeiro Ámeto Mítico, publicado de xeito póstumo baixo o título Arrodeos e Desvíos do Camiño de Santiago e outras rotas. No poema enumera a diversidade da vivencia amorosa nas cantigas, máis abondosa nas de amigo que nas de amor cortés propio da lírica provenzal. O Gran Amigo No outono do 1244 un novo estudoso musulmán de Konya coñeceu a un recén chegado que estivera viaxando por todo Oriente Medio. Iste estraño propuxo ao estudoso unha pregunta: Continúa sendo un dos grandes misterios Calquera que fose a pregunta, que o novo estudoso perdeu o alento e esmaiouse. Cando volveu en si falaron encadeados nunha corrente de diálogo imparábel. Inseparábeis, conversaron durante días sen precisar nada humano – como dous músicos compoñendo, un tralo outro continuando dende onde o outro o pousara nun estado de descubrimento puro. Tarde, unha noite, no medio da conversa, o amigo foi atender unha chamada á porta e non volveu. O estudoso novo sumiuse no silencio e xurou non volver falar ata que o seu amigo tornase. Descendera ao que se coñece como o fondo pozo da meditación, estreito túnel da contemplación mortal. Durante meses, ningunha palabra abrollou dos seus beizos. Entón, na súa noite máis escura mirou enriba e escoitou un alarido salvaxe. E berrou atopou unha voz nova en formación. Á mañá seguinte, dirixiuse ata o mercado da praza e comezou a falar. Poesía e parábolas desbordantes Ti és o ceo no que o meu espírito xira A miña alma é doutro lugar. Comezou a cambalearse e expandirse cos seus brazos acircados Circunvalando entre as viandas, tecendo aprendizaxes dos garabanzos; creando fábulas semellantes a kebabs queimados. Unha morea de xente congregouse algúns comezaron a extasiarse e disolverse na risa, outros xemían en éxtase e choraban. Un home novo comezou a escribir embaixo cada palabra dita. O estudante de Koyna perdeu todos os símiles e transformouse na cousa mesma: o amante, o mendigo, a terra sedenta, a flor despregada El continuou xirando nas horas pequenas, o seu amigo tornou a través del. Unha lúa muda sorrindo nas alas. Adam Wyeth (Sussex, 1978) recolleu no seu libro About: blank (2021) o histórico encontro entre o poeta Rumi e o nómada espiritual Shams-e-Tabrizi, un feito xerminal para a cultura sufí que aconteceu na cidade de Konya no ano 1244.

A idade de ouro (III)

Cantos primitivos

Poesía para a xente

A desmesura da alma

A idade de ouro (II)

A idade de ouro (I)

Poemas míticos (V)

Poemas míticos (IV)

Poemas míticos (III)