A nación dos mil viños: Os viños de Galifornia

Chegamos, por fin, á parte oriental da Galiza e imos perdendo influencia oceánica e aumentando a influencia continental con menor pluviosidade e certos cambios interesantes nos chans. Todo isto vai provocar un cambio no perfil dos viños que iremos vendo co repaso ás zonas de produción. Tamén as variedades, aínda que moitas compartidas, teñen unha referencia diferente, como tamén veremos. Mentres no occidente a variedade matriz é o Caíño, no oriente parece ser o Bastardo, e estes matices, que son pouco abruptos, modelarán unhas características que anchean e enriquecen o tesouro vitivinícola galego, “Galifornia” bo tempo, bos viños. Valdeorras A orixe da Denominación de Orixe data de 1945, aínda que a orde ministerial é de 24 de febreiro de 1977, a segunda máis antiga da Galiza. Imos comezar cunha anécdota ben significativa: o profesor García Tato descubriu a seguinte inscrición na parede da igrexa de Santurxo, no Barco de Valdeorras: “Gaio Vettio Felicio mandou erixir este altar a Liber Pater” (Baco), polo cal se entende que o primeiro viticultor galego con referencia escrita puido ser de Valdeorras. A natureza de Liber Pater é anterior ao propio Baco e ten unha procedencia máis rural, vinculada aos traballos relacionados co viño e as festas da vendima. A inscrición pódese datar entre o século I e II da nosa era. A Vía Nova que unía Braga con Astorga, cruzaba de leste a oeste a comarca de Valdeorras, recordando a relevancia que os seus recursos auríferos tiveron no pasado para os romanos, que probabelmente colaboraron en estender o cultivo da vide nesta rexión. A Vía Nova cruzaba a comarca de Valdeorras, con recursos auríferos relevantes no pasado para os romanos, que probabelmente colaboraron a estender o cultivo da vide Cun clima mediterráneo-oceánico de influencia atlántica, Valdeorras desfruta duns veráns cálidos, invernos fríos e outonos e primaveras suaves, unha pluviosidade entre 850 e 1.000 mm, con insolacións de máis de 2.100 horas, óptimas para a maduración. O río Sil atravesa a comarca e marca a paisaxe pouco abrupta de tres concellos sobranceiros: O Barco, A Rúa e Vilamartín. Outros ríos como o Xares e o Bibei, entre outros, teñen pendentes máis pronunciadas podendo ver bancais en concellos como O Bolo ou Larouco. Podemos atopar diversos chans que van ter influencia nos perfís dos viños como chans de lousa, afloramentos calcarios, solos graníticos, solos arxilo-ferrosos. Os viños teñen características diferentes en función dos chans, da altura, do microclima, etc. Podemos atopar viños encorpados e con grao en terreos de lousa, e tamén viños florais elegantes e frescos nos chans máis graníticos. A variedade branca preponderante é o Godello, que nos últimos anos está dando moitas alegrías a Valdeorras. Ten un perfil afroitado e floral no nariz, e moita amplitude na boca, que o fai moi gastronómico. A Mencía é a raíña das variedades tintas, producindo viños con recordos a froita negra madura e moita amplitude e calidez na boca. Son moi equilibrados. Con todo, existen outras variedades relevantes como a Dona Branca ou a Treixadura en brancos que complementan moi ben ao Godello, e o Albarello e o Sousón en tintos, dos que hai monovarietais de gran calidade no mercado, con elementos aromáticos diferenciadores e moi sutís que enriquecen o panorama dos viños. Os escumosos nos últimos anos están obtendo moito prestixio. A variedade Godello móstrase de novo versátil e pon ao servizo desta elaboración as súas mellores virtudes. E que dicir do Tostado! Leva moitos anos facéndose como viño reverencial, de prestixio, utilizando uvas tintas como o Sousón e o Albarello e espremendo cada gota da pasificación como se fose ouro líquido. Esta é outra excelente mostra das múltiples maneiras de chegar aos mellores padais que ten a rexión. Recolléronse en 2021 máis de 7 millóns de kg de uva, das cales arredor de 4 millóns foron de Godello, 1,7 millóns de Mencía e case medio millón de Garnacha Tintoreira. Analizando estes datos, vemos claramente a maior implantación das variedades brancas, aínda que as tintas teñen unha importante relevancia. Na D.O hai 1360 Ha. de terreo dedicadas a viña e 47 adegas e máis de 1.100 viticultores e viticultoras. Variedades Variedades preferentes brancas: Godello, Dona Branca, Loureira, Treixadura, Albariño, Torrontés e Lado. Variedades preferentes tintas: Mencía , Merenzao, Sousón, Albarello, Caíño Tinto, Espadeiro e Ferrón. Concellos: O Barco, A Rúa, Larouco, Vilamartín, Petín, Rubiá, Carballeda e O Bolo. Monterrei A Denominación de Orixe créase de modo provisional o 3 de decembro de 1992 por Orde da Consellaría de Agricultura. Situado na conca do río Douro, xa que un dos seus afluentes, o río Támega, cruza Monterrei de norte a sur, ten un clima mediterráneo-oceánico con tendencia continental, con veráns quentes que favorecen a maduración, pero con oscilacións térmicas de até 30 graos nesa mesma estación. O río Támega atravesa a comarca de Monterrei de norte a sur e desemboca no Douro en Portugal Os chans son de lousa, moi interesantes para os tintos, areosos, acaídos para os brancos e arxilosos, terreos máis complexos con mestura de minerais. Temos por tanto uns viños brancos equilibrados cunha boa relación entre acidez e grao alcólico que os fai moi gustosos e fáciles de beber. Nos últimos anos, a variedade Godello está tendo moito éxito nos mercados de consumo. Os tintos son afroitados e agradábeis, de bo paso por boca que deixa recordos a froitos roxos e sensación moi pracenteiras. A denominación posúe 27 adegas autorizadas. Ten 382 viticultores e viticultoras, 631 Ha. de viña e produciu en 2020 5,7 millóns de Kg de uva, dos cales case 3,7 millóns de kg son de brancas e 2 millóns de tintas. Variedades Variedades preferentes brancas: Dona Branca, Godello e Treixadura. Autorizadas brancas: Albariña, Branca de Monterrei, Caíña Branca e Loureira. Variedades preferentes tintas: Mencía e Merenzao. Autorizadas Tintas: Araúxa (Tempranillo), Caíña tinta e Sousón. Subzonas Val de Monterrei É a zona de maior produción, tanto pola extensión como polas características dos chans que dan máis froito. Os viños son francos, aromáticos e equilibrados. O Val situado nunha inmensa chaira aos pés do Castelo de Monterrei ten o aspecto dunha gran viña. Só se te fixas ben podes intuír a separación entre as fincas e mesmo fixarte nalgunhas cepas que son especialmente vellas. Por desgraza, o abandono do rural provoca que existan fincas moi deterioradas e que dificilmente poderán xa restituírse, mais tamén é certo que nos últimos anos se lle está dando un pulo importante a esta denominación e probabelmente a recuperación de viñas poida ser unha realidade a curto prazo. Concellos: Algunhas parroquias dos concellos de Castrelo do Val, Oímbra, Monterrei e Verín. Ladeiras de Monterrei A diferenza nesta subzona está marcada pola altura e polos chans con procedencia máis de lousa, o que xera viños máis complexos, elegantes e delicados. Da diferenciación e couto das zonas débense extraer sempre motivacións que favorezan que o consumidor final teña máis recursos e argumentos que faciliten a súa afección polo viño. Ten moito interese poder facer viños de montaña, xa que ademais do que supón na diferenciación e segmentación do produto para o consumidor, tamén será un importante reclamo se se produce un incremento da calidade dos viños. Será importante que esta diferenciación vaia acompañada dunha boa viticultura que extraia o mellor das excelentes condicións das Ladeiras de Monterrei. Concellos: Vilardevós e algunhas parroquias dos concellos de Castrelo de Val, Oímbra , Monterrei, Verín e Riós. Terras do Navia IXP xa aprobada, agardando á publicación da Orde no DOG. Protexida pola serra dos Ancares, a Serra de Uría e a serra do Acebo, é unha zona de produción de clima mediterráneo-oceánico con veráns suaves e con temperaturas medias de 21 graos e pluviosidade de 650 mm. As viñas atópanse entre os 200 e os 500 metros de altitude, en chans moderadamente acedos, permeábeis e con rochas areosas e esquistosas e o substrato ten lousas, cuarcita e granito. Tradicionalmente foi unha subministradora de viño á veciña Asturias, pero hoxe o resto da Galiza xa empeza a coñecer os seus viños. Nas Terras do Navia conservan variedades de uva como a branca do país (branco lexítimo), o tinto serodo e o verdello tinto (merenzao) Os brancos liderados pola variedade Branco Lexítimo teñen uns aromas florais e froiteiros moi característicos, sendo frescos e equilibrados. Os tintos son elegantes e delicados, tanto a variedade Tinto Serodo como a Merenzao achegan complexidade aromática e prolónganse moito na boca. Son viños especialmente interesantes. Concellos: Algunhas parroquias dos concellos da Fonsagrada, Navia de Suarna, e o concello de Negueira de Muñiz. Variedades Variedades brancas: Branco Lexítimo, Albariño, Caíño branco, Godello, Loureira, Treixadura e Torrontés. Variedades tintas: Albarín Tinto (Tinto Serodo), Mencía, merenzao, Brancellao, Caíño tinto e Loureiro Tinto. A Baixa Limia Esta zona de produción histórica non ten aínda a IXP. O clima corresponde co mediterráneo húmido, con veráns calorosos, precipitacións abundantes no inverno e moi escasas no verán. Os chans son graníticos, aínda que tamén existen zonas de xistos. É de interese reimpulsar a vitivinicultura nesta zona histórica de produción de viños cunha singular riqueza varietal O río Limia é o elemento vertebrador da comarca e no seu val e no dos seus afluentes estabelécense, desde hai séculos, plantacións de viña para consumo doméstico que tiveron bastante máis importancia da que teñen hoxe, debido ao abandono progresivo do rural. A importancia capital desta zona, que agardemos constitúa unha IXP a non moito tardar, é a súa riqueza varietal, xa que existen multitude de cepas diferentes e únicas que aínda hoxe agardan por unha análise xenética. Consérvanse algunhas das cepas máis antigas da Galiza. En concreto, o xefe de viticultura da Evega (Estación Vitivinícola da Galiza), Francisco Rego, detectou unha cepa de máis de 300 anos na eira dunha casa; unha auténtica xoia biolóxica que dará moita información sobre a evolución das cepas no noso país. Así, entre outras hai as seguintes variedades: Náparo, Brencello (Brancellao), Italia, Pedral, Viñón (Sousón), Moscatel de Hamburgo, Malvasía, Borraçal (Caíño tinto), Treixadura no concello de Bande. Hai que destacar a importante cantidade de sinonimias varietais da zona con nomes propios para as variedades que demostran a profunda cultura vitícola da rexión. Concellos: Bande, Entrimo, Lobeira, Lobios e Muíños. As pedras e o viño Un recente estudo de Alejandro e Luis Paadín recolle a relevancia, por cantidade e por conservación, dos lagares rupestres da Galiza. En concreto, é moi relevante a presenza destes elementos arqueolóxicos en Monterrei: 40 diferentes atópanse nos concellos de Cualedro, Monterrei, Oímbra, Verín e Vilardevós. Un recente estudo de Alejandro e Luis Paadín recolle a relevancia, por cantidade e por conservación, dos lagares rupestres da Galiza Con diferentes formas, ovoidais, rectangulares, etc. e diferentes modos de prensado e capacidade, mostran a relevancia da actividade vitivinícola da zona desde hai moitos séculos, e reivindican o traballo que aínda queda por facer para recuperarmos os elementos históricos que sustentan a nosa memoria. As pedras, reverenciadas como sagradas ou usadas como sarcófagos, tamén ousaron espremer o viño como parte do seu legado secular, e Paadín engaiólanos cun percorrido que devirá nunha ruta fantástica de enoturismo e de arqueoloxía, pero que xa hoxe achega moita luz sobre os nosos devanceiros e a importancia da cultura do viño na Galiza. As pedras, reverenciadas como sagradas ou usadas como sarcófagos, tamén ousaron espremer o viño como parte do seu legado secular É moi interesante a análise que fan de como sería o modo da súa utilización, seguramente comunitaria, que permitiría facer tres prensadas ou máis ao ano, calculando en cada lagar o volume aproximado por prensada ao estabelecer as dimensións dos mesmos. Tamén intúen como se faría para a elaboración. Por unha banda, os brancos, que só precisan espremer os bagos na prensa e que normalmente maduraban antes, polo que despois do espremido trasladaríanse á bodega para a súa posterior fermentación. Logo virían os tintos que si precisan estar en contacto cos acios para a fermentación posterior, motivo polo que se facían muros duns 80 centímetros e así evitar que a fermentación rebordase o lagar. Dese modo conseguían unha elaboración acaída no propio lagar. Situábanse nas lindes das viñas nalgúns casos, ou hoxe polo menos así están dispostos, e tamén están situadas preto de antigas poboacións castrexas ou de vilas romanas. Isto é un factor distintivo dos lagares galegos.