As libélulas do río Cabe

"A libeliña que dorme no teu pácreas sabe o teu nome o non o di" Olga Novo Cunha lonxitude de 56 quilómetros, o río Cabe é un dos principais cursos fluviais do interior de Lugo e dos máis importantes afluentes do río Miño. Unha boa parte do seu curso está declarado Zona de Especial Conservación polos valores naturais que abrangue. Espazo protexido cunha superficie de 1.787 hectáreas dos concellos de Bóveda, O Incio, Monforte de Lemos, A Pobra do Brollón, Pantón e Sober. Unha das particularidades que xustificaron esta figura de conservación é a de estar entre as rexións bioxeográficas atlántica e mediterránea, e acoller un hábitat prioritario como son os bosques de ameneiros e freixos. Nace o río Cabe nos montes do Courel, na Fonte das abellas, no municipio do Incio, para logo atravesar a depresión de Lemos e deitar as súas augas no Canón do río Sil. A confluencia climática dá lugar a unha gran diversidade natural, o bosque de ribeira forma un dosel fechado e sombrío que acolle especies típicas do bosque atlántico pero tamén do clima mediterráneo. Diversidade de flora que ben se pode apreciar nun paseo polas súas beiras nas que atopan refuxio fieitos de climas temperados e subtropicais como Osmunda regalis, Woordwardia radicans ou Culcita macrocarpa, dúas especies relictas estas últimas, presentes no Anexo II da Directiva Hábitat da Unión Europea. Porén, deixaremos a flora do vizoso río para outra ocasión e desta volta a nosa proposta é a de gozar duns animais prehistóricos que dan cor e vida ao río, as libélulas. Odonatos Cando imos á consulta da dentista é habitual que rotule a porta a palabra 'Odontoloxía', termo, o de odontólogo ou odontóloga que deriva do grego odon(to) que significa dente. Odonato comparte a mesma raíz, xa que unha das principais características destes insectos é a súa estrutura bucal composta por unhas fortes mandíbulas. A orde Odonata componse de dúas subordes: Anisoptera, comunmente coñecidas como libélulas e Zygoptera, que acolle os cabaliños. As primeiras, Anisoptera, son as libélulas de maior tamaño, teñen ollos grandes que ocupan a parte frontal da cabeza diferenciándose dos cabaliños que os teñen claramente separados. Teñen tamén un voo potente e directo e un corpo cunha estrutura robusta con dous pares de ás grandes e anchas. Os machos das libélulas son territoriais e voan continuamente vixiando os dominios para defendelos. Os cabaliños do demo, Zygoptera, teñen os ollos separados e un abdome delgado e longo, dous pares de ás ovaladas e un corpo cunha estrutura longa e delgada. Teñen un voo máis lixeiro e ás veces semellan bolboretas. Pódense diferenciar tamén porque as libélulas cando pousan manteñen as ás horizontais e estiradas e os cabaliños préganas cara a atrás sobre o corpo. Outra das peculiaridades destes insectos é a súa dobre vida, acuática na súa fase larvaria e terrestre na súa vida adulta. Terrestre e tamén aérea por suposto, ou quen non os ten observado voando por calquera río, poza ou encoro? A estes medios acuáticos poderiamos engadir outros, como as charcas formadas en canteiras abandonadas ou lagoas litorais ou da montaña. Unha última particularidade a destacar dos odonatos é o dimorfismo sexual nos exemplares adultos, que permite saber se estamos diante dun macho ou dunha femia. As xoias do Cabe Cando se pensa en especies ameazadas é habitual que citemos animais como o oso ou a pita de monte e raras veces pensamos en anfibios, réptiles ou peixes. Moi poucas en insectos ou calquera outro invertebrado ou planta. Ben, pois no Catálogo Galego de Especies Ameazadas podemos atopar uns poucos invertebrados entre os que están tres especies de libélulas. Unha das características da conca do río Cabe é que tres libeliñas en perigo comparten o mesmo hábitat: esmeralda espléndida (Macromia splendens), esmeralda de Curtis (Oxygastria curtisii) e candil de Graslin (Gomphus graslinii). Estas libélulas son insectos moi sensíbeis aos cambios que se dean no seu medio, nomeadamente aos producidos nos medios acuáticos que afectan o desenvolvemento das larvas, polo que poderiamos dicir que estas especies ameazadas son, xa que logo, indicadoras da calidade do hábitat no que se desenvolven. As fermosas libélulas comúns Porén, hai outras moitas especies, e o Cabe é un lugar fantástico para achegarse ao mundo destes insectos de vida anfibia. Cun pouco de paciencia, unha guía e unha cámara de fotos poderemos completar un bo cartafol das máis de sesenta especies presentes no país. É recomendábel para tal propósito, escoller un día de sol sen vento. En días fríos, aínda que saiamos á súa procura, vai ser complicado atopalas, xa que son animais que precisan calor para activarse. Moitas teñen territorios fixos e tamén pousadeiros habituais, polo que unha maneira de poder achegarse con detemento é localizar os lugares de repouso e alí identificalas ou retratalas. Nomeando a beleza Por último, e con ánimo de normalizar a promover o uso dos nomes galegos propoñemos a lectura do artigo Nomes galegos para as libélulas da Península Ibérica publicada na revista CHIOGLOSSA do Grupo Naturalista Hábitat. Na mesma, Cosme D. Romay, Adolfo Cordero-Rivera, Anxos Romeo, Martiño Cabana, Darío X. Cabana e Miguel Á. Fernández-Martínez, elaboraron e xustificaron unha lista de nomes galegos para as 77 especies de odonatos citadas da Penín¬sula Ibérica. Empregaron tanto as denominacións tradicionais de libélulas e cabaliños como modificadores que propoñen para as diferentes especies. A achega desta listaxe patrón é de interese á hora de realizar publicacións, paneis informativos ou artigos sobre este grupo de insectos. Seguindo esta lista e acompañando estas páxinas nun paseo ás beiras do río Cabe, podemos observar sen moita dificultade algunhas especies comúns, mais non por iso menos fermosas, como son as donicelas vermellas, o cabaliño azul ou o bicolor e tamén o emperador grande.