Do estigma da tutela á emancipación precaria

A finais de 2020, na Galiza vivían 1.921 menores tutelados pola Xunta e 650 en réxime de garda, segundo os últimos datos dispoñíbeis facilitados pola Consellaría de Política Social. Son crianzas e adolescentes cuxos proxenitores ou titores perderon temporalmente a patria potestade ou solicitaron a garda e coidado dos seus fillos e fillas ante a imposibilidade de facerse cargo do seu benestar. Violencia familiar, abandono, incumprimento ou incapacidade para atender as obrigas básicas de alimentación, escolarización ou atención sanitaria, problemas de adicción ou saúde mental graves. Son algúns dos factores de desamparo que poden conducir á suspensión da patria potestade, unha atribución que, chegado o caso, asume o sistema público de protección, que se fai cargo do coidado integral das crianzas, comezando por buscarlles un lugar de residencia. Ten prioridade que a rapazada poida quedar a vivir cun parente próximo, coa familia extensa. Mais esta opción non sempre existe. Nese suposto, a Administración explora a vía das familias de acollemento alleas. En total, unhas e outras goreceron o ano pasado 1.359 crianzas. Como dentro do sistema de protección hai máis nenos e nenas que familias de acollida, as que non teñen acceso a unha (1.212 menores en 2020) acaban nun centro de menores ou nunha vivenda tutelada, onde mozos e mozas no limiar da maioría de idade conviven de forma autoxestionada grupos sempre baixo a presenza dunha figura educativa. 'Non nos xulgues' Así, quen chega a vivir nun centro de menores, nunha vivenda tutelada ou cunha familia de acollida, faino porque non goza dun fogar adecuado de seu. Non son menores máis conflitivos nin menos estudosos ou traballadores que o resto, explican desde a ONG Igaxes, que vén de lanzar unha campaña contra o estigma que carga e discrimina a xuventude tutelada. 'Non me xulgues' é o nome desta iniciativa cuxa orixe se remonta seis anos atrás. "Entón, había unha moza que vivía na residencia tutelada de Vigo. Lembro que tras asistir a unha entrevista de traballo comentou que lle dixeran: 'como é que estás nun centro de menores se non tes cara de mala?'. Carlos Rosón, director de Igaxes, rememora aquel episodio para pór de manifesto unha "percepción" do sistema de protección e dos menores tutelados que aínda persiste en parte da sociedade. "É obvio que ningunha crianza elixe a familia na que nace, pero algo tan evidente condiciona moitas veces o futuro da rapazada porque a familia non pode, non sabe ou non quere exercer a parentalidade". Nese caso, advirte Rosón, "é necesario facer algo tan radical como separar os nenos e nenas das familias" para protexelas dunha situación de desamparo. Só 1% das persoas extuteladas logra chegar á universidade Unha vez dentro do sistema de protección, crianzas e adolescentes inician un proceso de desenvolvemento integral baixo a tutela da Administración. "Cando chegan a nós, o que temos que facer é preparalos para a vida autónoma", apunta o director de Igaxes, dez anos antes da idade media de emancipación do resto da mocidade, na contorna dos 29 anos. "Na Galiza temos un dos sistemas de autonomía máis avanzados do Estado, que nos permite traballar coa rapazada até os 21 anos e, en casos excepcionais, até os 25". Nese paso cara a vida independente, entre as moitas dificultades que atopan, afirma, están os prexuízos, "a consideración de que son mozas e mozos problemáticos, cando a única mochila que arrastran é a da ausencia da familia e da rede social de apoio". O estigma dos prexuízos É o denominador común que observa entre a poboación menor tutelada Eduardo Barca, psicoterapeuta infanto-xuvenil. "Percorren máis sós unha etapa tan difícil como a infancia ou a adolescencia, e isto dificulta a experiencia en función do carácter da persoa e das circunstancias que vivira". Teñen que facer fronte a realidades moi dolorosas, "miradas, comentarios, actividades que implican unha familia que non está presente". É complicado, insiste, porque a xestión desa percepción allea pode comprometer a propia identidade e aguzar o estigma que deixan etiquetas que os tachan de "raros, agresivos ou conflitivos", que senten desde cativos. A ausencia de familia e as carencias na infancia multiplican por seis o risco de fracaso escolar, sinala Barca, quen cuestiona, ademais, a desprotección e a falta de axuda que moitas veces atopan as persoas tuteladas ao facer os 18 anos. "Só 1% das persoas extuteladas logra chegar á universidade porque a súa prioridade é sobrevivir. Interrompen os estudos para buscar traballo e conservalo", e non caer na exclusión social sen unha casa familiar á que volver. A súa realidade é un segredo a voces que estes días gaña presenza na redes sociais e nas rúas de medio cento de localidades galegas a través da campaña "Non nos xulgues". Unha iniciativa que busca erradicar o estigma da mocidade tutelada a través do seu propio testemuño. Monse, Diógenes e Francesca deron un paso adiante para compartir a súa historia conscientes dos prexuízos que cargan e que os discriminan. "Expóñense, mais fano no seu nome e no de moitas compañeiras e compañeiros que atravesan a mesma situación, para facer visíbel a súa realidade", salienta Carlos Rosón.